مهدی حمزه نژاد - استادیار،دانشگاه علم و صنعت
معصومه محرابی - کارشناس ارشد دانشگاه علم وصنعت
مهسا ضرابی الحسینی - کارشناس ارشد دانشگاه علم وصنعت

سخن از عوالم هستی و مراتب آن از دیرباز بین حکما و فلاسفه مطرح بوده است.در این میان عالم مثال جایگاه ویژهای در اندیشهی عرفا دارد. بازتاب این اندیشه در معماری به ویژه معماری معبد به عنوان بارزترین مکان تجلی هنر و اندیشه نمود ویژه ای یافته است.در این میان برخی میان دو مفهوم معبد و مثال معبد پیوندی برقرار نموده و حقیقت معبد را همان مثال یا عین ثابت معبدی میدانند که هم معبدهای مادی وهم معبد قلوب آدمیان، مظاهر آن بر روی زمین است. هدف از این نوشتار بررسی تطبیقی آرای نادر اردلان در کتاب حس وحدت و بررسی مثالهای مساجد در دوره های مختلفمی باشد. پس از تقریر فلسفی قرآنی عالم مثال، بازتاب آن در معماری و بیان صور سنتی آرک تایپ، 4 نمونه از مساجد شاخص معرف هر دوره از سبک های معماری اسلامی در ایران با روش تحقیق استدلال منطقی بر پایهی مطالعه موردی و اسناد به بررسی تطبیقی این دیدگاه پرداخته شده است. در نهایت مسجد امام به عنوان نمونهی عالی تجلی معبد مثالی در مسجد زمینی انتخاب شده است؛ که با توجه به نفوذ این فلسفه در آن دورهی زمانی بعید به نظر نمیرسید. با این حال نمیتوان مثالی بودن آرک تایپ های به کار برده شده در سایر سبکهای معماری را به قطع رد کرد؛ چراکه بسیاری از مساجد صدر اسلام دارای همهی آرک تایپها نبوده اند ولی در صور مثالی آنها در روایت بسیاری آمده است. در پایان باید بدانیم معبد ظاهری در عالم خارج در صورتی که متناظر با معبد باطنی باشد، معنا و کارکرد حقیقیاش را پیدا میکند و آن معبد باطنی همان انسان، انسان معبد، است

عالم مثال ، مثال معبد ، صور سنتی ، مساجد ، شیوه های معماری اسلامی