رضا رضالو - عضو هیئت علمی گروه باستانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی،
مهتاب دادخواه - دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی،
مهتاب اسلامی نسب - دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی،

یکی از هنرهای ماندگاری که توانسته در طول تاریخ فرهنگ و هنر این مرز و بوم، نگاهبان حقیقی آثار مکتوبو نیز عامل انتشار و گسترش مرزهای دانش ایرانیان به دنیای خارج باشد، هنر و صنعت کتابسازی یا صحافی و جلدسازی است. در فرهنگ ما هر جا سخن از کتابت وکتاب آرایی و جلدسازی به میان آمده، مقصود مجموعهای زیبا و به هم پیوسته از چندین رشتهی هنری است؛ در حقیقت مردمی که از این کتابها استفاده میکردند به دو علت لذت میبردند: یکی به جهت مطالبی که در آن موجود بود و دیگر برای ارضای حس زیبا پرستی.هنر تجلید یا جلد سازی که در تکمیل کار خطاط و تذهیب کار کتاب و قرآن بوده است، از جمله هنرهایی است که با پذیرش دین مبین اسلام جانی دوباره یافت. مجلدان در عالم اسلامی انواع گونه گون جلد را وضع کرده اند از چوب، از چرم، از پارچه و از کاغذ و گونه های بسیار نفیس و هنری جلد را ساخته اند، به طوری که جلد در کتاب سازی نه تنها وسیله ای محافظت و نگهداری اوراق کتاب از آفات برونی تصور شده، بلکه دفتین آن خود در مواردی مظهر و نمودار متن درونمایهی موضوعی نیز تلقی میگشته است. قدیمىترین جلدکتاب، متعلق به مصر بوده است. در دوره سلجوقیان هنر تجلید همراه با تذهیب رونق گرفت و از کاغذ و مقوا در جلدسازى استفاده شد. در دوره تیموریان هنر تجلید رواج داشت و بهترین کارهاى صحافى و تجلید کتاب متعلق به این دوره است. در دوره صفوى از زمان شاهطهماسب، جلد لاکى معمول شد، در دوره قاجاریه، تزئینات جلد کتاب به روش لاکی، به همان سبک ادامه یافت. و از جمله نقشهاى معروفى که در دوره قاجاریه دیده مىشود. نقش گل و مرغ است. از دیگر روشهاى تجلید در دوره قاجاریه، استفاده از مخمل و مخمل طلاکوب است.در این مقاله به بررسی جلدسازی و پیشینه تاریخی آن پرداخته می شود. که برپایه مشاهده و اطلاعات حاصل از متون و منابع می باشد. از نتایج به دست آمده چنین برمی آید که بی تفاوتی هنرمندان برای تنوع بخشی تولید محصولات در این رشته هنری و فراهم نشدن بستر مناسب برای معرفی تولیدات این رشته هنری را به عنوان اصلی ترین عوامل رکود هنر جلدسازی سنتی کشورمان می توان مطرح کرد. و در پایان راهکارهای احیاء و توسعه این هنر پیشنهاد می گردد.

جلدسازی، کتاب آرایی، فرهنگ اسلامی، حفظ و احیا