ذوالفقار علامی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
میناسادات حسینی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
نازنین رحمانی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

تحقیق در جنبه های اجتماعی و فرهنگی آثار شعرا و نویسندگان با همه اهمیتی که دارد، در پژوهش های ادبی کمترمورد توجه قرار گرفته است. در حالی که واقعیات و تحولات اجتماعی و فرهنگی به صورت نماها و بازتاب های عینی و واقعی، اما جزئی و پراکنده، در آثار ادبی چشمگیر است، پیدا است که باگرد آوری، تنظیم، توصیف و تحلیل این باز تاب ها می توان سیمای دقیق، جامع و واقعی از حیات اجتماعی و فرهنگی دوره های مختلف تاریخی ارائه و تاریخ اجتماعی ادوار گوناگون را تدوین کرد، از سوی دیگر درک معانی و دقایق آثار ادبی، شناخت شخصیت و زندگی آفرینندگان این آثار، بدون آشنائی با محیط اجتماعی که در آن بالیده اند ناممکن است، و طرز نگرش و ذوق و شعور خالق هر اثر ادبی تا حد زیادی تابعی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی محیط زندگی اوست. هدف جستار حاضر، بررسی مثنوی های زلالی خوانساری به منظور تبیین و تحلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه عصر صفوی دوره شاه عباس است، در میان شاعران این دوره زلالی موقعیت ممتازی دارد، هموست که قالب مثنوی را به تجلی گاه عالی ترین و هنرمندانه ترین نمونه های نقد اجتماعی بدل کرده. نتیجه این بررسی نشان می دهد که زلالی یکی از سرایندگان اجتماعی آن دوره است و آثار او، بویژه؛ مثنوی هایش، تصویری روشن از جامعه آن روز را نشان می دهد، برایند بررسی حاکی از آن است که جامعه در شعر زلالی در تلون اخلاقی به سر می برد، ارزشهای اخلاقی دچار دگرگونی شده، فاصله طبقاتی و تضادهای اجتماعی در آن بیشتر نمایان است، همچنین از خلال مثنوی های زلالی مسائل فرهنگی، آداب و رسوم، تعلیم و تربیت، ادیان و مذاهب، نهادهای اجتماعی، شیوه حکومت داری، وضعیت اقتصادی جامعه، تفریحات و سرگرمی های مردم، نحوه معیشت، خوراک و پوشاک، مشاغل و باورهای عمومی و ... بخوبی نمایان است و در آن نمودی عینی و پررنگ دارد.

زلالی خوانساری، مثنوی، سیمای جامعه