فرناز کارآموزیان - گروه گیاه پزشکی دانشگاه ولی عصر (عج) رفنسنجان
مهدی ضیاء الدینی - گروه گیاه پزشکی دانشگاه ولی عصر (عج) رفنسنجان
امین مقبلی قرایی - گروه گیاه پزشکی دانشگاه ولی عصر (عج) رفنسنجان

شته ی جالیز (Aphis gossypii (Hemiptera: Aphididae آفتی همه جازی و پلی فاژ است که در حال حاضر در تمام نقاط جهان اهمیت دارد و به عنوان یکی از آفات اصلی سبزیجات و گیاهان زینتی در مزارع و گلخانه ها شناخته شده است. هدف از این پژوهش، تعیین نقش ترکیبات فرار برگ های سبز ساطع شده از چهار گیاه میزبان شامل: خیار رقم رویال (Cucumis sativus)، گوجه فرنگی رقم سانسید (Solanum lycopersicum) فلفل دلمه رقم کالیفرنیا واندر (Capsicum annuum) و کدو رقم کلاریتا (Cucubita Pepo) در ترجیح میزبانی این آفت بوده است. آزمایش ها با رهاسازی جداگانه و منفرد 30 حشره در دستگاه الفکتومتر Y- شکل ( به طول 14 سانتی متر و دو بازوی فرعی به طول 10 سانتی متر و با قطر داخلی 2 سانتی متر) و در شرایط آزمایشگاهی (دمای 1+25 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 60 تا 80 درصد، دوره نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی و سرعت باد 300 میلی لیتر بر دقیقه) صورت گرفت. در تمامی آزمایش ها، مدت زمان پاسخ حداکثر شانزده دقیقه بود و در صورتی که در این مدت، حشرات پاسخی نداشتند به عنوان عدم پاسخ ثبت می شدند. همچنین قبل از انجام آزمایش ها، حشرات مورد نظر به مدت چهار ساعت گرسنگی داده می شدند. داده ها با آزمون مربع کای (P<0.05) مورد تجزیه قرار گرفت. نتایج مشخص نمود که ترکیبات فرار برگ های سبز گیاهان خیار (x2=5/33, df=1, P=0/02) و کدو (x2=5/59, df=1, P=0/02) برای شته جالیز خاصیت جلب کنندگی دارد، اما گیاهان، گوجه فرنگی (x2=0/53, df=1, P=0/46) و فلفل دلمه (x=20/04, df=1, df=1, P=0/84) چذابیتی نداشتند. این نتایج نشان دهنده نقش ترکیبات فرار ساطع شده از گیاهان خیار و کدو در انتخاب این گیاهان توسط شته جالیز می باشد. با توجه به این که رایحه های گیاهی نقش مهمی در رفتار جستجوگری آفات دارند، لذا ارزیابی و شناسایی ترکیبات فرار گیاهی جلب کننده آفات در ردیابی و استراتژی مدیریت آنها و نیز مهندسی ژنتیک و تولید گیاهان با ترکیبات فراردور کننده جایز اهمیت است.

پویایی سنج، ترکیبات فرار برگ های سبز، شته جالیز