احمد فولادیان - استادیارو عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

فرهنگ فرایندى از آداب و رسوم ، خوى ها و خصلت ها و چگونگى روابط حاکم بر مجموعه ها و گروه هاى انسانى استضمن آنکه خود زاییده زندگى اجتماعى انسانهاست ، تاثیر شگرف و غیر قابل تردیدى بر چگونگى زندگى و ادامه حیاتاجتماعى و ملى ملتها دارد. آموخته ها و اندوخته های انسان ، که «فرهنگ» نام گرفته است ، در فرآیند شکل گیری یکی ازعوامل و عناصر اصلی نظام های اجتماعی محسوب گشته ، در ابعاد و سطوح بسیار گسترده شده و بر زندگی فردی و اجتماعاثر می گذارند . این اثرگذاری ، نه تنها موجب دگرگونی و تکامل گروههای اجتماعی و انسان ها و سایر پدیده های اجتماعیمی شود بلکه موجب می گردد که خود نیز دگرگون شده ، کثیرالوجه و متکامل شوند . شکل گیری «فرهنگ» در چنین بستری تحت تأثیر کنش و واکنش های فرهنگ های دیگر جوامع انسانی نیز قرار می گیرد . به عبارت دیگر فرهنگ ها در یکبستر جهانی ، از بده و بستان هایی برخوردار هستند . بده و بستان های فرهنگی به شدت تحت تأثیر ساختار و عملکرد ارکانو عناصر اصلی نظام های اجتماعی قرار می گیرند . هر قدر عناصر و ارکان اصلی نظام اجتماعی از رشد و توسعه و همبستگیپایدار ، ریشه دار و مداوم برخوردار باشند ، فرهنگ و عناصر فرهنگی نیز از قوام ، درونزایی و پویایی بیشتری برخوردار بوده وسایر فرهنگ ها را تحت تأثیر خود قرار می دهد. تحلیل و تبیین تهاجم فرهنگی نیازمند بینش و چهارچوب نظری جامعهشناختی و معرفت شناختی است . واقعیت امر این است که مبادلات اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بین جوامع انسانی ، درطول تاریخ رخ داده و از این پس نیز تداوم خواهد داشت . زیرا که آموخته های بشری در حال حرکت ، پویایی ، افزونی ،تعامل و تکامل است. ولی بررسی این واقعیت که چرا برخی مواقع پذیرش و یا اشاعه عنصری از عناصر اجتماعی در جامعه ییبا مقاومت مواجه شده و یا موجب آسیب دیدگی نظام اجتماعی گیرنده می شود ، از چند جنبه ضروری است .1- اشاعه کدام عناصر موجب مقاومت نظام اجتماعی گیرنده می شود ؟2- چرا و چگونه نظام اجتماعی عناصر آسیب رساننده را می پذیرد ؟3- چگونه می توان نظام اجتماعی را از چنین آسیب پذیری مصون داشت ؟4- نظام های اجتماعی گیرنده و یا نظام های اجتماعی فرستنده عناصر جدید و نوآور کدامند؟مقاله حاضر با ملحوظ داشتن پرسش های مزبور بر آن است تا اولاً پدیده تهاجم فرهنگی را در قالب تحلیل جامعهشناختی و معرفت شناختی مورد مطالعه و بررسی قرار دهد و ثانیاً راهکارهایی در سطح کلان در جهت کاهش تنش هایفرهنگی – اجتماعی و درونزایی و پویایی فرهنگی در ایران ارائه دهد.

فرهنگ – تهاجم فرهنگی – تبادل فرهنگی – اشاعه فرهنگی