محسن ابراهیم پور - عضو هیات علمی موسسه پژوهش های اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران، ایران

تحولات نظری و تغییرات مفهومی در اصول و فرآیند های پیشرفت و به زیستی بالاخص در طول دو دهه اخیر با گسترش و ژرفش محلی گرایی در مقابل کارکردگرایی، پویایی فرهنگی در مقابل نوسازی غربی، پایداری محیطی در مقابل رشد اقتصادی همبسته رشته است این وضعیت که غالبأ در پی ناکامی و نابکارایی سیاست ها و برنامه های منبعث از تئوری های جریان عمده توسعه و بروز چالش های ساختاری و بحران های هویتی پدیدار شده است، بر بنیان های فرهنگی و هنجاری پیشرفت و معناهای جامعه ایی و دو مفهوم کلیدی یعنی حضور گذشته در حال و هدفمندی در فرآیند های توسعه با جهت گیری واگذاری امور حاکمیتی و اجرایی به اجتماعات استوار است. بر این اساس مظروف» خوب زیستی «،» رضایت خاطرجمعی«، » زندگی مطلوب«، مستقل از ظرف توسعه ایی و وابسته به گذشته تاریخی و آرمان های اینجا و اکنون است. در تئوری توسعه ای بدلیل و به ویژه تدبیر اجتماع محلی نیز چنین انگارش هایی پذیرفته شده اند. در قاموس این رویکردهای منبعث از »پیشرفت بدیل«، ارزیابی تأثیرات اجتماعی و همچنین شناخت پیامدهای فرهنگی اهمیت هستی شناسانه و ضرورتی جهت دهنده و هدایت کننده یافته اند. البته در فراگردهای برنامه ریزی سنتی نیز یکی از مراحل پنج گانه همانا بازخور بود، ولی در شرایط متحول کنونی، اهداف و اهمیت ارزیابی اجتماعی و فرهنگی استراتژیک و هویت بخشی است. امروزه نهادهای جهانی توسعه و سازمان هایی مانند بانک جهانی ارزیابی اثرات اجتماعی، فرهنگی و توسعه اجتماع محلی را یکی از مهمتری پیش شرط ها در اجرای پروژه ها عنوان نموده اند. ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی طرح ها و پروژه ها که در ایران تحت عنوان» الگوی توسعه پایدار و فرهنگی« انجام می شود، در گذشته تحت عنوان » توجیه اقتصادی و اجتماعی« در موافقت نامه های ابلاغ طرح ها و پروژه ها توسط سازمان برنامه و بودجه به صورتی محدود، سطحی و تکراری تحریر می شد. با این وجود یکی از عوامل موفقیت جهاد سازندگی در اجرای بیش از 150 هزار پروژه عمران روستایی در طول سال های 1358 تا 1363 همانا ارزیابی مشارکتی و گام به گام سیاست ها و فعالیت ها بود. در سال های اخیر نیز تهیه الگوهای توسعه پایدار و فرهنگی در مورد همه طرح ها و پروژه های ملی و منطقه ای ضروری و نرماتیو شده است، اما بر خلاف الگوی محیطی که شرح خدمات آن به تصوی مقامات ذیصلاح رسیده است، تحدید و تدقیق و گسترده الگوهای اجتماعی و فرهنگی نیازمند پویشی ملی و هماهنگ است. از طرف دیگر شناخت و تحلیل قبل، حین و بعد از اجرای هر پروژه ای نیاز به تحول بنیادین در نهادهای برنامه ایی ، اجرایی و ارزیابی کننده است. در بین نهادهای مهم و موقر در ارتباط جمعی و در سطح سازمان های اداری، رویکرد بومی ها می باشند، ولی در شرایطی که مهمترین جهت گیری مساله ای جهان مجازی و پنهان با جهان ارتباطی و کنشی دچار شکاف فزاینده نقشی و احساسی شده است، همانا تحول در اهداف و ساختار رویکردی بومی ها در رایستای تحقق چهار کارکرد عمده یعنی طبیعی نگر، تفهمی، انتقادی و فرامدرن بر انطباق عام و پویای ترتیبات نهادی و معنایی در اجتماعات محلی و بومی تاکید دارند و کارکردهای نوین رویکردی بومی و رسانه های ارتباطی نیز در این راستا تعریف می شوند.

پیشرفت، الگو فرهنگ، اجتماع، رویکردی بومی