تقی طاوسی - دانشیار گروه جغرافیای طبیعی و آب و هواشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

یخ چال» در لغت چاله ای است که در آن یخ نگهداری می شد. طراحی «یخ چال خشتی» نه تنها همساز با اقلیم محلی بود، که ابتکاری شاخص بود که با تهیه یخ در دوره سرد و نگهداری آن تا اوج دوره گرم سال، پارامترها و فاکتورهای آب و هوایی را لگام می کرد. «یخ چال» در بستر آب و هوایی شکل گرفت. یکی از ویژگی های آب و هوایی فلات ایران دارا بودن زمستان سرد با دمای یخبندان هوا و تابستان گرم است. این ویژگی، ساختن یخ در زمستان و مصرف آن در تابستان را توجیه می کرد. در این پژوهش، معماری «یخ چال» در دو بخش جداگانه «کارگاه یخ سازی» و «یخدان» بررسی شده است. بخش نخست، محوطه سر بازی بود که برای «یخ چائون» طراحی شده بود. «جایگاه یخ چائون» شامل دو سازه «دیوار سایه انداز» و «کرت یخ بند» بود. بخش دوم که ساختمانی سرپوشیده بود نیز دو سازه «چال» و «سرپناه» را در بر می گرفت. طراحی معماری «یخ چال» بر پایه شرایط آب و هوایی به منظور لگام زاویه تابش خورشید و شار گرما بین سطح زمین و اتمسفر در مقیاس کوچک اقلیم پدید آمد. این طراحی با تشدید شرایط یخبندان زمستانی و تعدیل زاویه تابش عمودی خورشید در دوره گرم سال، به تغییر میکروکلیمای «جایگاه یخ چائون» و فضای اندرونی «یخدان» کمک می کرد.

اقلیم، یخ چال خشتی، یخدان، معماری سنتی