محمد فرتوت عنایت - کارشناس هواشناسی استان سیستان و بلوچستان
مجید جابرزاده - عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی هاتف، زاهدان

در سالهای اخیر با افزایش هشدارها نسبت به تغییر اقلیم و آثار آن بر کره زمین، پدیدههای خاک دار در نقاط مختلف جهان به ویژه خاورمیانه در کانون توجه مجامع بینالمللی قرار گرفته است. بطوری که اکنون خاورمیانه از مهمترین نقاطکره زمین به شمار میرود که با چالشهای جدی بحران گرد و خاک مواجه است، بخشهای مختلفی از کشور ایران نیز تحت تأثیر خشکسالیها و تغییر اقلیم داخلی و خارجی دچار پدیده بحران زای گرد و خاک شده است. مناطق غربی و مرکزی ایران با قرارگیری در مسیر حرکت تودههای عظیم گرد و خاک تولید شده از بزرگترین چشمههای تولید آن در غرب آسیا، در معرض جدی تغییر اقلیم با منشأ خارجی و پدیدههای خاکدار به عنوان یکی از پیامدهای بحرانی آن قرارگرفتهاند. برخی مناطق شرقی و جنوب شرقی ایران نیز به سبب همین تغییر اقلیم، خشکسالی و فعالیت یک جریان دائمی هوا دراین منطقه، تبدیل به چشمههای تولید گرد و خاک شده که بخشی از آسیای میانه را مورد تأثیر خود قرارداده است . تالاب خشکیده هامون از مهمترین چشمههای تولید ریزگرد در این منطقه بشمار میرود که افزایش دمای منطقه، بارندگیهای اندک، عدم رعایت پرداخت حق آبه تالاب، انحراف آب از مسیر طبیعی رود هیرمند و استفاده بیرویه از منابع آبهای سطحی از مهمترین عوامل خشک شدن آن به شمار میرود. این تالاب به عنوان یکی از چشمههای تولید گرد و خاک در شرق کشور، منشأ ایجاد طوفانهای گرد و غبار در این منطقه شده که مشکلات عدیدهای برای ساکنین و محیطزیستایجاد کرده است. و محدوده فعالیت آن در » بادهای 121 روزه « این مقاله سعی دارد ضمن بررسی روند تشکیل جریان دائمی هوا موسوم به منطقه سیستان، با استفاده از تحلیل سینوپتیکی دادههای هواشناسی، نقش تالاب بینالمللی هامون در وقوع پدیده طوفان شن و طوفان گرد و خاک در منطقه سیستان را بررسی کند. علاوه بر این در مقاله حاضر برخی چشمههای انتشار گرد و خاک در سیستان و راهکاریهای مقابله با آن نیز بررسی میشود.

مدیریت بحران، تحلیل سینوپتیکی، طوفان گرد و خاک، سیستان و بلوچستان، تالاب هامون