ابوالفضل مساعدی - عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
امین محمدی - عضو هیات علمی مجتمع آموزش عالی گنبد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبی
هادی تهبندی - دانشجوی کارشناسی ارشد آبخیزدای، دانشگاه مازندران
مهدی زارعی - دانشجوی کارشناسی ارشد آبخیزدای، دانشگاه مازندران

رودخانه های آبرفتی دارای پتانسیل تنظیم شکل و ابعاد برای تمام جریانهایی هستند که رسوب را منتقل میکنند. اما بایستی بیان داشت که در بیش از یک دوره زمانی تمام ابعاد و شکل خود را با یک جریان غالب (جریان تشکیل دهند) وفق می دهند. جریان غالب برای محاسبه مقدار بار رسوب معلق وطراحی هیدرولیکی سازه های مورد نظر وتعیین عرض بهینه اهمیت دارد و در شناسایی آن لازم است جریان موثر، مقطع پر و متوسط سیل سالانه را به دست آورد. در تحقیق حاضر جهت بررسی و شناخت دبی موثر حمل رسوبات در رودخانه گرگانرود اقدام به انتخاب سه ایستگاه هیدرومتری تمر، گنبد و قزاقلی واقع بر شاخه اصلی رودخانه گردید. برای محاسبه جریان موثر لازم است تا هیستوگرام فراوانی دبی های متوسط روزانه محاسبه گردد. لذا بدین منظور دبی های متوسط روزانه 20 ساله ایستگاه های مورد مطالعه از سال آبی 66-1365 تا سال آبی 84-1383 مورد بررسی قرار گرفت و فراوانی وقوع این دبی ها با توجه به تعداد دسته های در نظر گرفته شده تعیین گردید. تعداد کلاسهای در تحقیق حاضر 20 دسته در نظر گرفته شده و هیستوگرام فراوانی این دبی ها با استفاده از نرم افزار Excel و تابع فراوانی گردید جهت محاسبه بار معلق در ایستگاه های موردمطالعه اقدام به برقراری رابطه رگرسیونی بین مقادیر دبی جریان و دبی رسوب بر اساس معادله توانی Qs=aQbw گردید. که در این رابطه (Dw) دبی جریان و (Ds) دبی رسوب و b,a ضرایب معادله می باشند. پس از برقراری رابطه دبی جریان و رسوب، با ضرب نمودن منحنی سنجه رسوب در هیستوگرام فراوانی دبی های روزانه، منحنی انتقال رسوب کل حاصل گردید که نقطه اوج آن دبی موثر می باشد، که این دبی متناظر با حمل حداکثر رسوب رودخانه خواهد بود. بررسیها نشان داد مقدار دبی موثر جهت حمل رسوبات در ایستگاه هیدرومتری مورد مطالعه دبی با دوره بازگشت پایین می باشد. همچنین با حرکت رودخانه از بالا دست به پایین دست میزان دبی موثر حمل رسوبات افزایش یافته است.

دبی موثر ، جریان غالب ، مقطع پر و رودخانه گرگانرود