مسعود پیروزی راد - دانشجوی کارشناسی ارشد بخش اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز
محمد بخشوده - استادیار بخش اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز

برنج یکی از غلات مهم به شمار می رود و این محصول بعد از گندم، غذای اصلی مردم کشور ما را تشکیل می دهد. اما بازار جهانی این محصول بطور قابل ملاحظه ای بی ثبات وهمراه با نوسانات وسیع و شدیدقیمت می باشد. عوامل موثر در این بی ثباتی، نامساعد بودن شرایط آب و هوایی، بروز آفات وبیماریهای نباتی، اوضاع اقتصادی درکشورهای واردکننده وصادرکننده، انگیزه های ذخیره سازی، واسطه گری، عدم تناسب بین رشد تولید و جمعیت وبر هم خوردن عرضه و تقاضا درمحصولات غذایی جانشین است. البته درجه آسیب پذیری کشورها در قبال عوامل فوق به درجه اهمیت برنج در الگوی غذای انان بستگی دارد در این میان در کشورهایی نظیر ایران که هزینه برنج یکی از اقلام عمده هزینه مواد خوراکی را تشکیل می دهد این مسئله اهمیت پیدا میکند. در استانفارس نیز هرچند که تنها 7 درصداز اراضی زیر کشت این استان به کشت برنج اختصاص دارد، اما 23 درصد از درآمد خانوارهای این استان از کشت این محصول بدست میآید. با توجه به اینکه میزان سود یا زیانی که یک خانوار از تغییرات قیمت یک محصول بدست می اوردبه جایگاه وی از نظر خریدار خالص یا فروشنده خالص بودن بستگی دارد، بنابراین، دراین مطالعه ابتدا جایگاه خانوار از طریق معیار نسبت سود خالص (NBR) مشخص شد و در ادامه از شاخص تغییرات جبرانی (CV) جهت محاسبه اثر تغییرات قیمت بر رفاه خانوارها استفاده گردید. داده های مورد استفاده در این تحقیق از مرکز آمار ایران و سازمان جهاد کشاورزی استان جمع اوری شد. نتایج این مطالعه نشان داد که خانوارهای این استان 16 درصد از درامدشان راصرف خرید برنج می کنند و با توجه به اینکه 23 درصد از درآمدشان از طریق کشت این محصول به دست می آید بنابراین فروشنده خالص (NBR=7) این محصول هستند. از این رو انتظار می رود با افزایش قیمت برنج خانوارهای این استان سود ببرند. مطالعه تغییرات رفاهی این خانوارها نشان داد که افزایش 10 درصدی در قیمت برنج باعث کاهش رفاه خانوارهای این استان به میزان 0/67 درصد درکوتاه مدت می شود. اما در بلند مدت به میزان 0/24 درصد رفاه خانوارهای این استان را افزایش می دهد. معیارکوتاه مدت یا بلند مدت بودن تغییرات قیمت به عکس العمل خانوارها در مقابل تغییرات قیمت بستگی دارد و فرض بر این است که خانوارها در کوتاه مدت نمی توانند به تغییرات قیمت پاسخ دهند. همچنین در اثر افزایش قیمت برنج به خانوارهایی که کمتر از 75 هزار تومان در ماه درآمد دارند خانوارهای شهری صدمه وارد میشود ولی باعث افزایش رفاه در شهرستانهای تولید کننده برنج و خانوارهای روستایی می شود. مطالعه الگوی مصرفی خانوارهای این استان صحت نتایج فوق را تایید کرد جرا که سهم کمی از مخازن خانوار صرف خرید برنج گران داخلی می شود و خانوارها به خصوص آنهایی که در سطوح درآمدی پایین تری هستند، برنج خارجی را به دلیل ارزان بودن ترجیح میدهند.

تغییرات رفاهی ، قیمت برنج ، معیار تغییرات جبرانی ، استان فارس