محمود رحیمی - عضو هیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، تهران، ایران
شیدا حیدریان - کارشناس ارشد شهرسازی، دانشگاه علوم و تحقیقات شهر قدس، تهران، ایران

امروزه جوامع در تلاش برای دست یابی به شرایطی هستند که در صورت وقوع بحران، بازگشت سریع آ نها را به وضعیت پیش از بحران )اولیه یا عادی( فراهم سازد. از این رو در سال های اخیر به تاب آوری به جای آسیب پذیری تأ کید خاصی می شود. بلایای اتفاق افتاده در سالیان اخیر بیانگر این موضوع است که جوامع و افراد به صورت فزایندهای آسیبپذیرتر شده و ریسکها نیز افزایش یافتهاند.افزایش آسیب پذیری شهرها باعث خسارات و تلفات جانی و مالی زیادی می شود این موضوع در سکونتگاههای غیررسمی از اهمیت بیشتری برخوردار است با توجه به ویژگیهای ساخت و شکلگیری این سکونتگاهها از درجه و شدت آسیب پذیری بیشتری برخوردار هستند. بنابراین ضرورت کاش آسیب پذیری در برابر بلایا، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامهریزی شهری)برنامه ریزی کالبدی(و طراحیشهری محسوب می گردد. بررسی میزان آسیب ها و صدمات بطور مستقیم و غیرمستقیم به وضعیت نامطلوب برنامه ریزی و طراحی شهری آنها مربوط می شود. لذا می توان با اصلاح وضعیت شهرسازی و برنامه ریزی شهری آسیب پذیری شهرها را در برابر زلزله به میزان زیادی کاهش داد وشهرها را تابآور ساخت. از طرفی مسئله اسکان غیررسمی در شهرهای کشورهای درحال توسعه مانند ایران صرفا نهدرماهیت رشد شهرنشینی بلکه ناشی از ضعف برنامه ریزی و مدیریت شهری در جهت کنترل وبهبود این نوع ازسکونت گزینی است. هدف این مقاله بررسی نقش برنامه ریزی شهری در ارتقای تابآوری سکونتگاههای غیر رسمی در خطر بلایا با تاکید بر شاخص های کالبدی می باشد و محله نایسر سنندج به عنوان نمونه موردی بررسی می گردد. روش به کار رفته روش توصیفی-تحلیلی و از نوع کاربردی میباشد و ابزار گردآوری داده ها اسناد کتابخانه ای و میدانی و استفاده از پرسشنامه می باشد. ابتدا شاخصهای برنامه ریزی )تراکم جمعیت، شبکه های ارتباطی، همجواری بین کاربری ها، میزان سازگاری بین زمین با کاربری واقع در آن،تراکم ساختمانی، عمر و نوع مصالح و مساحت قطعات مسکونی، فضاهای باز ( در قالب پرسشنامه طراحی شده و پرسشنامه ها بین 372 خانوار که به صورت تصادفی با فرمولمقایسه میانگین ها و آزمون فریدمن رتبه spss کوکران از بین 12 هزار خانوار نمونه گرفته شدند توزیع شده. سپس با استفاده از نرم افزار تاب آوری آنها مشخص گردید. در مرحله بعد همین شاخصهای کالبدی توسط متخصصین شهری امتیاز دهی شدند و وزن نهایی آنها با تعیین گردید. یافته های تحقیق نشان میدهد شاخص های کالبدی در سطح سکونتگاه AHP استفاده از تحلیل سلسله مراتبیغیررسمی نایسر همگی در حد آسیب پذیر می باشند و هیچکدام تاب آور نیستند و دسترسی به فضای باز و همجواری کاربری ها و شبکهمعابر ناکارآمد دارای بیشترین آسیب پذیری می باشند و پایین ترین رتبه تاب اوری را دارند. و از طرفی بر اساس نظر متخصصین برنامه ریزی شهری دارای بیشترین اهمیت می باشند. نتیجه حاصل از تحقیق نشان میدهد برنامه ریزی شهری به سمت برنامه ریزی تاب آور با پیش برود به ویژه در سکونت گاههای غیررسمی و طرح هایی که برای ساماندهی و توانمند کردن آنها می باشد باید شاخص های تاب-اوری در آنها لحاظ گردد. چون بدون در نظر گرفتن تابآوری و برنامه ریزی کردن در مواجه با خطرات خسارات کاهش پیدا نمیکند. شهرها و سکونتگاههای غیررسمی به عنوان نقاط آسیب پذیر زمانی تاب آور خواهد بود که امادگی به عنوان بخشی از برنامه ریزی باشد. برنامه ریزی قبلی چه برای پیشگیری از بروز فاجعه و چه برای امداد رسانی به هنگام وقوع و چه بازسازی.

برنامه ریزی شهری، تابآوری، سکونتگاههای غیررسمی، شاخص های کالبدی، محله نایسر سنندج