مرتضی جعفرزاده - دانشجوی کارشناسی ارشدحقوق بین الملل
جمال بیگی - استاد یاردانشگاه آزاد واحد مراغه دکترای تخصصی حقوق جزا و هیأت علمی دانشگاه مراغه

ظرف چند دهه اخیر به خصوص با نظام فروپاشی دو قطبی و پایان جنگ سرد ، نوع جدیدی از دفاع تحت عنوان «دفاع پیش دستانه» وارد ادبیات حقوق بین المللی شده است. طبق مفهوم سنتی ، لازمه ی دفاع مشروع، وقوع حمله ی مسلحانه از جانب دشمن است . اما حامیان دفاع پیش دستانه، فراتر رفته و با ارائه ی تعریفی جدید از دفاع مشروع، از دفاع در برابر حمله ی مسلحانه ی قریب الوقوع صحبت می کنند، حمله ای که هنوز صورت نگرفته است، اما به احتمال قریب به یقین به زودی رخ خواهد داد. بر این اساس، دولت ها حق دارند حمله ی احتمالی قریب الوقوع را شناسایی و پیش بینی کرده و به طور پیش دستانه قبل از آن که دشمن اقدام کند در استفاده از نیروی مسلح پیشی بگیرند و تهدید احتمالی را دفع کنند. دفاع پیش دستانه بعد از 11 سپتامبر در دکترین کشورهای غربی جایگاه خاصی پیدا کرده است. این کشورها با توجه به توان نظامی و مالی خود در پی قابل قبول جلوه دادن این دکترین هستند. این نوع از دفاع، به طور صریح مخالف ماده ی 51 منشور که خود مبین دفاع مشروع است، می باشد. گزارش های دبیرکل و آراء دیوان بین المللی دادگستری هم مؤید این دکترین هستند. این دکترین که پس از حوادث 11 سپتامبر از سوی ایالات متحده ی آمریکا و برای حمله علیه افغانستان و عراق به آن استناد شده است، از هیچ جایگاهی در حقوق بین الملل برخوردار نبوده و کاملا غیر مجاز و مخالف با قوانین و روح حاکم بر منشور می باشد

دفاع پیش دستانه، دفاع مشروع، دفاع پیش گیرانه، رویه ی دولت ها، حقوق بین الملل