آرش اکبری نوشاد

شیمی به عنوان یک دانش پایه ، سایر رشته‏های علوم پایه (به جز ریاضی) و طیف وسیعی از سایر علوم تجربی و نیز علوم کاربردی را از خود متأثر کرده است و امروزه به درستی می‏توان ادعا کرد که رشد دانش بشری، فن آوری ، صنعت، رفاه، امور نظامی و … در هر جامعه‏ای بدون علم شیمی مقدور نمی‌باشد. مقدار و تنوع مواد شیمیایی بسیار زیاد است (بیش از 5 میلیون ترکیب آلی طبیعی یا سنتزی) و هر روز بنا به نیاز یا برحسب پژوهش ها و اکتشاف های جدید این تعداد افزایش می‌یابد. در نتیجه طرز کار و آشنا شدن با خطرهایی که از لحاظ ایمنی ممکن است این مواد به وجود آورند امری ضروری است. کسانی که با مواد شیمیایی سروکار دارند باید بدانند که انواع خطرات از جمله تخریب بافت ها و دستگاه های حیاتی، سرطان زایی، جهش زایی، ایجاد حساسیت های مزمن و ... از سوی مواد متوجه آنهاست و بنابراین چگونه باید از نظر ایمنی، خود را در مقابل آنها مصون نگهدارند. جهت تحقق این هدف سالهاست از سوی کشورهای صنعتی دنیا، به ویژه آنهایی که از لحاظ تولید مواد شیمیایی بسیار پیشرفته‌اند برای کارخانه‌های تولید‌کننده‌ی مواد شیمیایی نشانه‌های استانداردی مشخص کرده‌اند که روی ظرف های محتوی مواد شیمیایی نصب می‌شوند(مانند نشان های تصویری و نیز حروف R & S). این نشانه‌ها نشان می‌دهد که این مواد چه خواصی دارند و چگونه باید با آن کار کرد. آموزش و نیز مطالعه خطرات ناشی از مواد شیمیایی برای تمام کسانی که به نوعی با مواد شیمیایی سرو کار دارند امری بسیار ضروری است. در دسترس بودن مجموعه هایی نظیر MSDS برای افردیکه با مواد شیمیایی سروکار دارند ضروری است. از میان راه های گوناگون ورود مواد سمی به بدن، تماس پوستی (Skin Contact) بیشترین صدمات حرفه ای را در بر دارد. جذب مواد سمی از طریق استنشاق در مقام دوم قرار دارد. ورود مواد سمی از دهان یا بلعیدن به جز موارد ویژه ، از احتمال کمتری برخوردار است. به همین دلیل است که بیشتر تجهیزات حفاظت فردی یا (Individual Protection Equipment) شامل دستکش مناسب، لباس و کفش محافظ، صورت پوش و یا عینک ایمنی و نیز ماسک های گوناگون تنفسی است. آنچه در کار با مواد شیمیایی در مقیاس ها و مکان های مختلف لازم و ضروری است به کارگیری مناسب و به موقع از این تجهیزات می باشد. افزون بر اینها دانستن مکانیسم تاثیر عوامل شیمیایی بر بدن و سرنوشت متابولیسم آنها برای شیمیدانان، مهندسان و تکنسین های شیمی و نیز انبارداران و افرادی که درگیر حمل و نقل مواد شیمیایی(به ویژه مواد خطرناک و سمی) هستند بسیار ضروری به نظر می رسد ولی متاسفانه حتی در واحدهای تدوین شده برای دانشجویان شیمی و مهندسی شیمی واحد یا واحدهای درسی مستقلی برای این موضوع در نظر گرفته نشده است. در مقاله حاضر ضمن بررسی موارد مرتبط با مواد شیمیایی سمی، انبارداری، نحوه حفاظت فردی و کار با آنها پیشنهاداتی در زمینه آموزش هرچه بیشتر در ارتباط با موضوعات و محورهای کنفرانس ارائه خواهد شد تا با تدوین هرچه سریعتر واحدهای درسی مناسب در دانشگاه ها برای رشته های مرتبط و نیز در سطح دروس مرتبط در مقطع دبیرستان، بتوان با به کارگیری افراد باتجربه درگیر در صنایع شیمیایی، آموزشی کاربردی را در زمینه ایمنی کار با مواد شیمیایی به اجرا گذاشت.

ایمنی – خطرات – مواد شیمیایی - تجهیزات حفاظت فردی – استنشاق – تماس پوستی