احمد پوراحمد - استاد تمام گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران
سیدمحمد حسینی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری

در قرن هفتم میلادی(حدود سال 650) توسط مسلمانان که جهان بینی جدید مبتنی بر برابری را ارائه می دادند، عملا به وسیله قیام شهرهای بیرونی (ربض) علیه شهرهای میانی(شارستان) و دژ حکومتی (کهن دژ) همراهی می گردد(حبیبی، 1280،ص38) قیام ربض بر علیه شارستان و کهن دژ در واقع قیام برعلیه نظام کاستی است که نزدیک به چهارقرن در معماری( مهرازی) شهرهای که اسلام در آن پذیرفته شد وجود داشته است. که البته که طراحی در شهرسازی در مناطق مختلف با نفوذ اسلام رنگ دیگری به خود می گیرد. با بررسی تاریخ اقوام گذشته و دیگر پیامبران الهی که بخشی از آن در قرآن کریم آمده است، به خوبی می توان چهره شهرها را در تاریخ انبیا تبیین کرد. از مجموع آیات الهی در این کتاب چنین بر می آید که شهرهای اسلامی از تقدیس خاصی برخوردار است و باید در جهت گسترش امنیت شهروندان آن از هر نظر کوشید. مقاله حاضر برآن است تا این دیدگاه خاص به شهر را با استفاده از آیات و دیگر منابع اسلامی بررسی کند . برای رسیدن به این مهم لازم بود تا مقوله شهرشناسی از جنبه های نظری و دیدگاه های مرتبط با آن مطالعه شود. در این میان ابن خلدون در اثر ارزشمند خود ، مبحث ویژه ای در خصوص ریشه پیدایش شهردارد که قابل توجه بوده و در عصر حاضر با گستره شهرنشینی و نیازهای متنوع شهروندان به نظر مهم می آید. البته مهرازی ایران زمین و دیگر کشورها به نوعی تحت تسلط ایران بوده اند مانند هفت شهر مداین و همه نشان توجه به سبک های مختلفی است که قبل از ورود اسلامی ایجاد شده بود و با پذیرش دین مقدس اسلام این شهرسازی رنگ دیگر به خود می گیرد که به گفت استاد بزرگ پیرنیا نیارش همطراز ایجاد می گردد که ما این نیارش در معماری شهری را در سه وادی نیارش تاریخ و نیارش همطراز و نیارش باریخ (آینده) می توانیم ببینیم.

صفات شهر اسلامی، معماری اسلامی، شهرسازی اسلامی