محمد علایی - دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی، گروه زمین شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد
سعید سعادت - عضو هیات علمی، گروه زمین شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

دشت مشهد، در شمال شرق ایران، با بحران شدید آب روبروست. اندازه، گستره و شدت بحران به میزانی است که می توان آن را فاجعه زیست محیطی نامید. در ۴ دهه گذشته سطح آب زیرزمینی در مرکز دشت بیش از ۸۰ متر کاهش یافته، هر سال آبدهی قنات ها، چشمه ها و چاه ها کمتر، کیفیت آب بدتر و میزان آلودگی آن نیز بیشتر می شود. به دلیل کاهش پیوسته سطح آب زیرزمینی سطح زمین نشست می کند و ترک می خورد. نشست سطح زمین پیآمدهای مصیبت باری چون تخریب خاک و اراضی کشاورزی، تهدید پایداری خطوط انتقال انرژی، راه آهن، راه ها و ساختمان ها دارد. در مرکز و شرق شهر مشهد شرایط متفاوت است. در اینجا سطح آب زیرزمینی بالا می آید و بالا آمدگی سطح آب پایداری ساختمانها را تهدید می کند. در این شرایط بحرانی حجم فاضلاب های خانگی و صنعتی سال به سال بیشر می شود. حجم فزآینده فاضلاب می تواند تهدیدی خطرناک با پیآمدهای مصیبت زا یا فرصتی بی نظیر و کارآمد باشد. اگر فاضلابها به آبهای سطحی یا از طریق چاه های جذبی به آبخوان زیرزمینی منتقل گردد یا تصفیه آن همخوان با استاندارهای علمی و متناسب با الزامات مصرف کنندگان نباشد، آلودگی محیط زیست و تولید مواد خوراکی با فاضلاب پیآمدهای مصیبت بار و جبران ناپذیری خواهد داشت. چنانچه طرح جمع آوری و انتقال فاضلاب ها و تصفیه و جایگزینی آن با منابع آب کشاورزی و تخصیص این منابع برای شرب و بهداشت شهرها، صنعت و خدمات برابر استاندارهای علمی انجام شود حجم فزآینده فاضلاب فرصتی بی نظیر و کارآمد برای مدیریت بحران کمی و کیفی آب در دشت مشهد و تامین نیازهای آبی خواهد بود. طرح باز چرخانی آب در دشت مشهد در دست اجراست. در مقاله ای که تقدیم می شود ضمن معرفی طرح، عملکرد، آسیب شناسی و راهکارهایی برای کاهش پیآمدهای نامناسب و افزایش عملکرد آن بیان شده است.

دشت مشهد، بحران کمی و کیفی آب، محیط زیست، کسری مخزن، فاضلاب، پساب و باز چرخانی آب