امسه گل تجددیلمه - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان شهر زاهدان
علیرضا طاهری - دانشیار دانشکده هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان شهر زاهدان

قبایل کهن می پنداشتند که نیاکان آنها به یک حیوان یا گیاه می رسد که مقدس و حافظ قبیله و حیات بخش است و امروزه آن را توتممی خوانند. این جانور یا گیاه یا شیء از نظر توتم پرستان مقدس و قابل پرستش و احترام است و نباید به او آسیب رساند. منابع تاریخی حاکی از آناست که تا قبل از گرایش ترکمنها به اسلام «اونقونپرستی» یا همان «توتمیسم» میان ترکمنها رواج داشته و هر یک از شاخه های مختلف درترکمن اونقون خاصی برای خود داشته اند. سؤال این است که مهم ترین نشانه های مربوط به توتمیسم در نزد قوم ترکمن، مربروط به کدام یک ازانواع توتم ها است و توتمیسم چگونه و به چه صورت در فرهنگ و هنر این قوم بازتاب داشته است؟ در پاسخ بدین سؤالات بدین نتیجه میرسیم کهبا توجه به معیشت شبانی و شکارمحور ترکمنان در گذشته، مهم ترین نشانه های مربوط به توتمیسم در نزد قوم ترکمن، مربوط به توتم های جانوریاست و توتمیسم تا قرن هشت هجری به صورت اشکال و نمادهای گیاهان و جانوران و مظاهر طبیعت در فرهنگ و هنر این قوم بازتاب داشته است.در این مقاله به واکاوی و بازنمایی انواع توتم در آیین ها و نقوش هنرهای سنتی قوم ترکمن می پردازیم.

توتم ، فرهنگ و هنر، قوم ترکمن