ابوالحسن نجف زاده اتابکی - کارشناسی ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی . دانشگاه شیراز
نجمه ابراهیمی - کارشناسی ارشد ایرانشناسی. دانشگاه یزد

به هنگام شکلگیری شاهنشاهی هخامنشی تا چندین سده پس از دوره ساسانی، فارس مرکزی یا دشت مرودشت دچار تحول و دگرگونی بنیادینی گردید که نمونه های بارز آن را میتوان در زمینه های معماری، هنر، مذهب، رشد جمعیت، رونق کشاورزی و اقتصادی پویا دنبال کرد. پیدایش آرامگاه های شاهان بزرگ هخامنشی در پاسارگاد، نقش رستم و تخت جمشید جلوه آشکاری از هنر معماری و تأثیر مذهب نوگرایانه در این برهه از زمان و مکان می باشد. تدفین های مردمان عادی نیز یک سیر دگرگونی را پیموده است که بی تاثیر از مذهب و تحولات تاریخی نبوده است. افزون بر تدفین های به ندرت داخل خاک که از مردمان عادی دوره هخامنشی در دشت مرودشت به دست آمده اغلب تدفینها در بالای تخت جمشید در لای شکاف سنگها قرار گرفته است. در دوره فرا هخامنشی و حکومت شاهان مستقل «فرته داران» افزون بر گورهای خمرهای داخل خاک، تدفینها به تدریج از سطح دشت کاسته و برچیده می شود تا جایی که در دوره ساسانی اغلب تدفین ها در دل کوهستان های اطراف نقش می بندد علت آن تآثیر دین بهی زرتشتی ست که نشانه های آن از همان ابتدا بروی سکه های شاهان مستقل پارس نمودار می شود. در این دین، جسد یا «نسو» می بایست از عناصر مقدس چون خاک، آب، آتش و گیاه دور بماند و به همین خاطر است که بیشتر تدفین های دوره ساسانی در کوهستان اطراف جای گرفته است. امروزه این تدفین ها به نام هایی چون گورخمره ای،گور حوض مانند، استودان، میل گور، گور خرسنگی، گور هاونی و دخمک مشهور شده اند. عواملی چون طبقات جامعه، میزان توانایی مالی افراد و مکان جغرافیایی بیشترین سهم را در چگونگی شکل گیری هر یک از این تدفین ها داشته است.

آرامگاه های هخامنشی - ساسانیان - تدفین -دخمه -استودان