حسن ابراهیمی - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران
کرامت ورزدار - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و حکمت اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران

جلالالدین دوانی بنابر اکثر آثار به جای مانده از او دارای مشربی اشعری بوده است و گرایش به اصالت ماهیت در آثارش فراوان دیده میشود. وی در رسائل و کتابهای خویش با این دیدگاه به تبیین نظریه ذوق التأله خود پرداخته است و به وحدت وجود در حق و کثرت ماهیات منسوب به حق قائل شده است. او به نوعی سعی دارد، علاوه بر حفظ مواضع اشعری خویش، از دیدگاه عرفا در مسئله صدور کثیر از واحد تفسیری اشعری بیان کند. اما وی در طی یک انقلاب درونی و یک مبشره علوی از مواضع پیشین خود دست کشیده است و با نگارش رساله روی » الزوراء « به سوی اهل عرفان و معرفت میگرداند. وی در این رساله وجود را منحصر درحق میداند و صراحتاً اشاره میکند که معلول به اعتبار ذات خود معدوم و بلکه ممتنع است و فقط در نسبت با علت است که موجود خوانده میشود . با تأمل در این رساله روشن میشود که برداشت رایج از نظریه ذوق التأله مبنی بر اصالت وجود در حق و اصالت ماهیت در ممکنات، برداشتی بدون توجه به منویات دوانی متأخر )دوانی به روایت الزوراء( است. همچنین، روشن میگردد که مراد وی از نسبت و اضافه، اضافه اشراقی است و در واقع معلول عین نسبت و اضافه به علت است. وی صراحتا از تجلی دم زده، غیر حق را از شؤون و اطوارحق دانسته است و بیان میدارد که این وجود حق است که در ممکنات به ظهور رسیده است و در نتیجه به اندیشه عرفا و علی الخصوص محیالدین ابن عربی نزدیک میشود

جلالالدین دوانی، ذوق التأله، رساله الزوراء، وحدت وجود، اضافه اشراقی