مهدی حمزه نژاد - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت
سید مازیار افتخاریان - کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان

با نگاهی به منابع اسلامی و بررسی سفارشات اسلام در باب معماری و شهرسازی مطلوب، و تطابق آن با وضعیت معماری مسکونی امروز در شهرهای کشور ایران، به فاصله ی عمیقی که بین شرایط کنونی تا وضعیت سفارش شده در این دین وجود دارد پی می بریم. متأسفانه امروزه عواملی نظیر: نگاه تجاری و سودجویانه به مقوله مسکن و امر ساخت و ساز، عدم اجرای صحیح قوانین بازدارنده در این عرصه و...، هویت را از خانه ی ایرانی ستانده اند. در این مقاله سعی شده است که اسلام و سفارشات آن در زمینه ی مسکن و معماری مسکونی، به عنوان اصول و ضوابط اولیه و اساسی طراحی، به جایگاه اصلی خود در نظام معماری خانه ی ایرانی بازگردانده شوند (پس از آن که مدتی مورد تغافل بوده اند). پر واضح است که مقوله ی سبک زندگی و مسائل مربوط به آن، تأثیر زیادی بر شکل گیری معماری مسکونی دارند. بنابراین در این مقاله، در میان مباحث مختلف اسلامی، بحث سبک زندگی و عقل عملی در اسلام، به عنوان مباحث تأثیرگذار و حتی تعیین کننده در معماری مسکونی مورد بررسی و مداقه قرار گرفته اند. برای این منظور، آیات و روایات مربوط به این حوزه، در حد ظرفیت پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند و بر اساس آنها، مجموعه ای از شاخص های سبک زندگی اسلامی در طراحی مسکن تنظیم شد که می تواند معیار سنجش و طراحی های بعدی قرار بگیرد. این شاخص ها در جداولی بر اساس انواع ارتباطات انسان با دنیای پیرامونش (ارتباط با خویشتن، دیگران، طبیعت و خداوند) دسته بندی شده اند؛ مثلاً در بخش ارتباط انسان با خویشتن خویش، برای فضای خواب در خانه شاخص هایی نظیر جانمایی در نقاط آرام خانه، فراهم نمودن آرامش صوتی برای اتاق، در دیدرس نبودن، بهره مناسب از نور طبیعی و دید مناسب به مناظر طبیعی و آب روان تعریف شده اند. برای سایر فضاها در خانه، از جمله آشپزخانه، حمام، سرویس بهداشتی، اتاق نشیمن و... و همچنین سایر ارتباطات انسان از جمله ارتباط با اعضای خانواده، خویشاوندان، همسایگان و... نیز شاخص هایی بر اساس آیات و روایات اسلامی تدوین شده اند.

معماری مسکونی، مسکن ایرانی، سبک زندگی اسلامی، عقل عملی در اسلام