رضا ولی زاده - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

تجربه نشان داده است که زلزله علاوه بر تلفات جانی و خسارات مالی، پیامدهای گوناگونی در جامعه زلزله زده به جای می گذارد. از جمله این دگرگونی ها می توان تغییر الگوهای ساخت و ساز نام برد. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که در ساخت و سازهای سنتی، همواره ملاحظات اجتماعی،‌ اقتصادی و به طور کلی ویژگی های معیشتی جامعه، به عنوان یک اصل اساسی مورد توجه بوده و رعایت شده است. قبل از بروز زلزله استان لرستان، الگوی کلی حاکم بر واحدهای مسکونی و فضاهای کار و سکونت، کارکردی چندگانه داشته است. بدین ترتیب که فضای سکونت انسان و نگهداری دام در کنار سایر فضاهای پشتیبانی نظام معیشت روستاییان، ساخته شده است. علاوه بر آن، ساختمان ها برای استراحت و نشست خانوادگی در ایام سال دارای ایوان بوده و مصالح بومی در ساخت و ساز منطقه رایج بوده است. در حال حاضر آنچه در فرایند بازسازی منطقه لرستان مشاهده می شود، تغییر ناگهانی و شگرفی است که در شیوه ساخت و اسزهای جدید منطقه ایجاد شده است که در این میان الگوی سنتی و کارکردهای مثبت آن نادیده انگاشته شده است. بدیهی است تغییر ناگهانی در الگوهای رایج و حاکم بر ساخت و سازهای فیزیکی می تواند پیامدهای منفی در عرصه رفتار و فرهنگ آن جامعه داشته باشد، چرا که کالبد، بازتاب نظام اجتماعی - اقتصادی و فرهنگی نظام حاکم و مردم هر منطقه است که در تاریخ و با ارزش های فرهنگی - اجتماعی و سازگار با ویژگی های محیط طبیعی شکل می گیرد. هدف مقاله حاضر، مقایسه دو الگوی سنتی و جدید ساخت و ساز مسکن روستایی قبل و بعد از زلزله لرستان است و به دنبال آن است که ساخت و ساز، اجزاء، مصالح، طرح معماری و ارزش های معیشتی در دو الگوی پیش گفته را، توضیح دهد.

الگوی ساخت و ساز سنتی و جدید، نظام معیشت، معماری سنتی روستایی