سید اصغر موسوی قهفرخی - دانشجوی سابق دکتری پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و عضو هیأت علمی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج
محمدرضا فتاحی مقدم - دانشیاران پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
ذبیح اله زمانی - دانشیاران پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
علی ایمانی - استادیار موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج

به منظور ارزیابی تنوع مرفولوژیکی برخی از ارقام و ژنوتیپ های بادام، آزمایشی روی 55 رقم و ژنوتیپ بادام ایرانی و خارجی انجام گرفت. در این مطالعه 29 صفت کمی و کیفی خشک میوه و مغز و همچنین 4 صفت فنولوژیک درخت مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات نشان داد که ارقام و ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر کلیه صفات مورد مطالعه با یکدیگر دارای تفاوت معنی دار هستند که نشان دهنده وجود تنوع بین ارقام و صفات مورد بررشی است. صفاتی مانند وزن خشک میوه، درصد مغز، درصد دو قلویی، سختی و ضخامت پوست چوبی، عادت رشد و زمان رسیدن که ضرایب تغییرات بالاتری نشان دادند. دارای تنوع بالاتری بین ارقام و ژنوتیپ های مورد بررسی بودند. ضرایب همبستگی بین صفات اندازه گیری شده نشان دهنده وجود همبستگی مثبت یا منفی بین برخی صفات مهم بود. نتایج تجزیه کلاستر براساس تمام صفات اندزه گیری شده، ارقام را در فاصله اقلیدسی 25، به دو گروه اصلی تقسیم بندی کرد. با کاهش فاصله اقلیدسی از 25 به 5، ژنوتیپ ها و ارقام به شش گروه اصلی تقسیم بندی شدند. از عوامل مهم تفکیک کلاسترهای اصلی صفاتی از جمله طول، شکل و وزن خشک میوه و مغز، درصد مغز، میزان ضخامت سختی پوست چوبی و زمان گل دهی بودند. تجزیه عامل توانست صفات مورد ارزیابی را به 9 عامل اصلی کاهش دهد که مجموعاً 83 درصد واریانس کل را توجیه نمودند. در محدوده هر عامل صفات با ضرایب بالای 0/6 به عنوان ضرایب عاملی معنی دار در نظر گرفته شدند. براساس نتایج تجزیه عامل ها خصوصیات خشک میوه و مغز شامل : طول، ضخامت (قطر)، وزن و اندازه خشک میوه و ضخامت و سختی پوست چوبی، میزان نقوش و شکاف در پوست چوبی، درصد مغز، طول، عرض و ضخامت (قطر) مغز، درصد دوقلویی، شکل خشک میوه و مغز بیشترین سهم را در تفاوت بین ارقام و ژنوتیپ ها نشان دادند. با ایتفاده از سه عامل اصلی در تجزیه پلات ارقام و ژنوتیپ هایی با خصوصیات پوست ناطک و کاغذی، طول خشک میوه و مغز بلندتر، وزن و درصد مغز بالاتر از ارقام و ژنوتیپ هایی با پوست سخت، وزن مغز و درصد مغز پایین تر، طول میوه و مغز کوچک تر ولی ضخامت و وزن خشک میوه بیشتر و درصد دو قلویی بالاتر تفکیک گردیدند. براساس نتایج به دست آمده ارقام شاهرود 12 ، شاهرود 7 ، شاهرود 8- ب ، زرقان 7 ، فرانیس ، شاهرود 21 مامایی ، :نان پاریل ، مونتری ، سونورا ، نی پلاس الترا ، یلدا و ژنموتیپ های کا - 12 - 4 - 4 ، کا-1 - 16 ، کا - 11 - 40 و کا = 10 - 15 از نظر صفات خشک میوه و مغز برتری نسبی نشان دادند.

بادام، صفات کمی و کیفی، همبستگی صفات، تجزیه عامل، تجزیه کلاستر