جواد شکاری نیری - عضو هیات علمی گروه مرمت دانشکده معماری دانشگاه بین المللی امام خمینی ره

کمتر شهری را می توان سراغ گرفت که همانند خیوه نسبت به وسعت خود بیشترین ساختمانهای عمومی آن را مدارس تشکیل دهد. شهری که زادگاه خوارزمی بزرگ ترین ریاضیدان جهان و زادگاه سلطان جوانمردان ، پوریای ولی است . ساختن این تعداد مدرسه بیانگر چه مفاهیم و طرز تفکری است و این تعداد مدارس ، چه ره آوردی را در در آن ناحیه و در عرصه های علمی و فرهنگی داشته است چرا ساختمانهای این تعداد مدارس باز تابی از معماری اسلامی ایران را نشان می دهد شهر خیوه یا خوارزم در استان خوارزم جمهوری ازبکستان، در 25 کیلومتری جنوب گرگانج.قراردارد.. خیوه در حدود هزار کیلومتری شمال غرب تاشکند، پایتخت ازبکستان، و در 600 کیلومتری شمال بخارا واقع شدهاست. خیوه شهری است با مجموعهای از بناهای تاریخی و درحصاری از خشت و گل قرار گرفته که ایچان قالا (ایچان قالا به معنی قلعه درونی ) نام دارد . وسعت این قلعه، 26 هکتار برآورد میشود. حصار بیرونی آن دیجان قالا نام دارد و معنی آن قلعه بیرونی می باشد که بیشتر آن تخریب شده است. عمده بناهای این شهر به سبک معماری اسلامی ایران ساخته شده که دراین ناحیه دور ودراز تعجب برانگیز می نماید، اما چنانکه به تاریخ رجوع کنیم نشان می دهد که تا سده های اخیر، حتی زمان قاجار، جزیی از قلمرو ایران بوده است. همه ساختمانها و مکانهای داخل این قلعه، ارزش تاریخی و فرهنگی دارد و بناهای این شهر تاریخی ، شامل دروازهها، مسجدها، مدرسهها، آرامگاهها، گرمابه ها، کاخها و خانههای سنتی است . . این مدارس این شهر به شیوه معماری ایرانی بنا گردیده و حتی هندسه و تزیین آنها هم ایرانی است .خیوه در حال حاضر مورد توجه موسسات بین المللی قرار گرفته است. در شهر خیوه که در داخل ارگ آن ، تعداد 23مدرسه ساخته شده و هر یک، از طراحی زیبا و متنوعی برخوردار هستند. طراحی فضاها و جانمایی مدارس در حوزه معماری ایران و در جغرافیای فرهنگی آن، متناسب با نیازهای روزمره دارای تنوع حیرت انگیزی هستند.مدرسه های علمی، دینی ، طبی، حرفه ای،مسجد مدرسه ها، مجموعه های بزرگ علمی مذهبی ، هریک نمونه های آشکاری از این مدعا هستند که خود در طول تاریخ ، برای ملل دیگر الگو شده اند. ،هندسه ، فضای کالبدی، منظره های داخلی، چیدمان فضاها، آرایه های معماری ، رنگ وکتیبه ها و استقرار مکانی آنها و حتی در مواردی تعداد و شمارشان نیز همگی بسیار هدفدار و سنجیده انتخاب و اجرا شده اند. در این مقاله از بین گستره فوق الذکر ،ویژگیهای شاخص برخی مدارس ومسایل پیرامون آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

معماری مدارس ،پلان نیم هشت ،مدارس خیوه، سبک ایرانی ، هنر های کاربردی