عطیه خطیبی - دانش آموخته کارشناسی ارشد محیط زیست دانشگاه تهران، دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست دانشگاه علوم و تحقیقات آزاد اسلامی
افشین دانه کار - دانشیار گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
شراره پورابراهیم - استادیار گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

کنوانسیون رامسر تالاب ها را به عنوان یکی از اکوسیستم های پر تولید و با منافع اقتصادی بی نظیر شناسایی کرده است. تالاب ها خدمات بسیاری از جمله بهبود کیفیت آب، تامین خواسته کربن، حمایت از تنوع زیستی، و هم چنین محصولات متعدد و خدمات اجتماعی را فراهم می کنند. بااین وجود، سیستم های تالابی جزو بیشترین سیستم های تهدید شده در میان اکوسیستم ها هستند زیرا آن ها با تهدید تبدیل پیش رونده ناشی از توسعه صنعتی، کشاورزی و مسکونی و هم چنین آشفتگی هیدرولوژیکی، آلودگی و تاثیرات آن ها مواجه هستند و برخلاف سیاست های ملی و توافق نامه های بین المللی در حال از دست دهی و نابود شدن هستند. . در این مقاله، مدل نیروی محرکه-فشار-وضعیت-پاسخ (DPSIR) ، برای شناسایی تغییرات اساسی در تالاب و ایجاد شاخص های مناسب برای سیاست گذاری اتخاذشده است. . در گام اول برای اکوسیستم تالاب، با مرور منابع مجموعه ای از نمایندگان که مشکلات محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی را نشان می دهند، شناسایی شدند. سپس مجموعه ای از شاخص های مناسب در هریک از بخش های چارچوب DPSIR قرار گرفتند و روابط میان این شاخص ها در مدل مشخص شدند. مدیریت بهبود استفاده خردمندانه از تالاب، منوط به توجه به معیشت پایدار است. با توجه به مفهوم دینامیک معیشت امکان تلفیق این مدل با مدل DPSIR وجود دارد. بنابراین از میان شاخص های مدل DPSIR سرمایه های معیشت مربوط به تالاب مشخص شدند و پس از توزیع پرسش نامه میان کاربران وابسته به تالاب، اهمیت هریک از شاخص ها مشخص شد و هم چنین مشخص شد که در هر یک از طبقات مدل DPSIR، شاخص ها با چه سرمایه هایی از مدل تالاب- معیشت ارتباط بیشتری دارند، تا در سیاست گذاری، استراتژی های معیشت پایدار نیز موردتوجه قرار گیرد. نتایج نشان داد که در پس هریک از این شاخص های مدل DPSIR، تغییر سرمایه های معیشت و اهداف معیشتی مردم بومی قرار دارد. به منظور پاسخ گویی به نیروی محرکه، با توجه به ارتباط شاخص با سرمایه های معیشت باید بیشتر برنامه ریزی ها برای اصلاح سرمایه های اجتماعی و مالی در درجه اول و سپس سرمایه فیزیکی و انسانی معطوف شود. به منظور پاسخ گویی به فشارهای وارد بر تالاب باید مطالعات امکان سنجی و اثربخشی انجام داد و این مطالعات در بخش سرمایه اجتماعی به ویژه بهره برداری از منابع تالاب و سرمایه فیزیکی انجام شود. با توجه به جنس وضعیت که بیشتر بن ارتباط را با سرمایه های طبیعی دارد، حفظ این سرمایه های طبیعی باعث بهبود وضعیت تالاب خواهد شد و درنهایت پاسخ به تاثیرات که عمدتا تاثیرات معیشتی است نیاز به توجه ویژه در بخش سرمایه های اجتماعی و انسانی دارد تا در کنار حفظ تالاب، تامین معیشت پایدار مردم بومی نیز تضمین شود.

اکوسیستم تالاب، DPSIR، معیشت پایدار، چارچوب معیشت- تالاب، سیاست گذاری