محمد اجل لوییان - گروه آب و محیط زیست، مجتمع عالی آموزشی و پژوهشی صنعت آب و برق اصفهان وزارت نیرو، ایران

برداشت بی رویه آب از ذخایر سفره های زیرزمینی، مدتهاست دشت های کشور را با پدیده فرونشست و مخاطرات جدید ناشی از آن مواجه کرده است. پدیده فرونشست یا فروریزش سطح زمین در پی افزایش روزافزون بهره برداری از آب های زیرزمینی بویژه در حوضه هایی که با ته نشین های آبرفتی، دریایی کم عمق یا دریاچه ای تحکیم نیافته انباشته شده است، بروز می کند. پدیده فرونشست زمین شامل فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین است که می تواند جابه جایی افقی اندکی هم داشته باشد. حرکت از نظر شدت، وسعت و میزان مناطق درگیر محدود نیست و فرونشست می تواند بر اثر پدیده های طبیعی زمین شناختی مانند انحلال ذوب یخ ها، حرکات آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی نظیر معدنکاری، برداشت آب های زیرزمینی یا نفت ایجاد شود. فرونشست پدیده ای است که در وسعت یک دشت اتفاق می افتد و نرخ آن چند سانتی متر یا چند میلی متر در سال است. فرونشست های ناحیه ای، آرام و پیشرونده اتفاق می افتد و با توجه به این که عوارض آنها بسادگی قابل تشخیص نیست، به مرور تمام زیرساخت ها و شریان های حیاتی را تهدید می کند و اغلب زمانی به وجود آن پی می بریم که ممکن است دیگر دیر شده باشد. فرو شست زمین باعث ایجاد ترک و شکاف هایی در زمین شده و باعث تاثیر روی الگوی جریان های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آب های زیرزمینی و تغییر شکل سطح زمین می شود. خسارت های ناشی از فرونشست ها و شکاف های زمین، عمدتا ترمیم ناپذیر، پرهزینه و مخرب است. جهت مطالعه و پایش پدیده مخرب فرونشست از از تکنیک هایی همچون ترازیابی دقیق، سیستمهای مکان یابی جغرافیایی پیشرفته و تداخل سنجی راداری استفاده میگردد. در غالب موارد، از روش تداخل سنجی راداری به عنوان روشی قابل اطمینان برای اندازه گیری تغییرات سطح زمین با دقت بسیار باال، پوشش وسیع و قدرت تفکیک مکانی بالا استفادهمیگردد. همچین جهت محاسبه میزان فرونشست زمین از روشهای مختلف استفاده میگردد که در این تحقیق کاربرد سه روش نشست تحکیمی ترزاقی با استفاده از پارامترهای لایه آبدار، روش نشست تحکیمی ناشی از بارها و تنشهای وارد برخاک و روش فرونشست ناشی از افزایش فشار بین دانه ای تشریح گردیده است. از نتایج حاصل از محاسبات انجام شده توسط روشهای مذکور میتوان بعنوان تخمین اولیه مقدار فرونشت در محل مورد مطالعه استفاده نمود، ضمن اینکه از این نتایج میتوان جهت صحت سنجی با استفاده از مقایسه نتایج روشهای محاسباتی با روشهای پایش بویژه روش تداخل سنجی راداری استفاده نمود.

فرو نشست زمین، آبهای زیرزمینی، برداشت آب، افت سطح ایستابی، تداخل سنجی راداری، آبخوان