فریده سادات حسینی - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
احمد نظامی - اعضای هییت علمی گروه زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
مهدی پارسا - اعضای هییت علمی گروه زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
کمال حاج محمدنیاقالی باف - کارشناس ارشد آموزشی گروه زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

در مناطق خشک و نیمهخشکی مانند ایران، آبیاری تکمیلی عاملی مهم در رشد و نمو عدس میباشد. بهمنظور بررسی اثر آبیاری تکمیلی بر خصوصیات فنولوژیک و مورفولوژیک سه رقم عدس (.Medik culinaris Lens ،(آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بهصورت اسپلیتبلوک در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سهتکرار انجام شد. در این آزمایش، آبیاری تکمیلی (آبیاری در تمام مراحل فنولوژی گیاه، انجام یکبار آبیاری در هر کدام از مراحل شاخهدهی، گلدهی، غلافدهی، پرشدن دانهها و بدون آبیاری طی فصل رشد) بهعنوان فاکتور اصلی (کرت نواری)، وسه رقم عدس (رباط، کالپوش و گچساران) بهعنوان فاکتورهای فرعی درنظرگرفته شدند. نتایج نشان داد انجام یک نوبت آبیاری تکمیلی در هر کدام از مراحل گلدهی، غلافدهی و پرشدن دانه عدس در مقایسه با آبیاری تکمیلی در مرحله شاخهدهی، منجر به افزایش معنیدار (01/0≤p (دوره رشد زایشی گیاه شد. آبیاری کامل نیز کل دوره رشد گیاه را حدود 12درصد (بر اساس درجهروز) نسبت به تیمار بدون آبیاری افزایش داد. اثر متقابل آبیاری×رقم نیز بر رشد رویشی و کل دوره رشد گیاه، معنیدار (01/0≤p (بود، بهطوریکه در رقم رباط، تاخیر در آبیاری تا مرحله پرشدن دانه سبب کاهش 5/9درصدی طول دوره رشد رویشی (بر اساس درجهروز) نسبت به شرایط آبیاری کامل شد و در رقم کالپوش، آبیاری در مرحله غلافدهی، تعداد درجهروز رشد را حدود 9درصد نسبت به تیمار بدون آبیاری افزایش داد. آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی، تعداد شاخهدر بوته را به میزان 14درصد نسبت به تیمار آبیاری در مرحله پرشدن دانه افزایش داد، درحالیکه آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی سبب افزایش 33درصدی وزنخشک شاخه نسبت به تیمار بدون آبیاری شد. همچنین آبیاری تکمیلی در مرحلهگلدهی در ارقام رباط، کالپوش و گچساران، وزنخشک شاخه را نسبت به تیمار بدون آبیاری بهترتیب حدود 17 ،31 و 59درصد افزایش داد. اثر متقابل آبیاری×رقم بر طول و وزنخشک شاخه و عملکرد دانه در عدس معنیدار (01/0≤p (بود. دررقم گچساران، عدم آبیاری سبب کاهش30درصدی طول شاخه در گیاه نسبت به تیمار آبیاری کامل شد، در صورتیکه این کاهش در رقم کالپوش، حدود 21درصد بود. همچنین آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی طول شاخه را در ارقام رباط، کالپوشو گچساران بهترتیب 18 ،23 و 27درصد نسبت به تیمار آبیاری تکمیلی در مرحله پرشدن دانه افزایش داد. همبستگی مثبت34/0=r (و دوره رشد زایشی با طول شاخه ** 26/0=r و * و معنیداری بین دوره رشد رویشی و زایشی با طول ساقه (بهترتیب ) 34/0=r (مشاهده شد. همچنین ** 41/0=r (و عملکرد دانه ( ** 37/0=r و ** 30/0=r ،(وزنخشک ساقه و شاخه (بهترتیب *53/0=r (و وزنخشک ساقه و شاخه ** 44/0=r و ** 32/0=r ،(تعداد و طول شاخه (بهترتیب * بین عملکرد دانه با طول ساقه ( 36/0=r (همبستگی مثبت و معنیداری وجود داشت. بهنظر میرسد انجام یک نوبت آبیاری تکمیلی ** 42/0=r و ** (بهترتیب در مرحله گلدهی در بهبود خصوصیات رشدی و عملکرد عدس، موثرتر بوده است.

رشد رویشی، رشد زایشی، طول ساقه، عملکرد دانه، غلافدهی