فاطمه اردستانی - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی
عابدین مومنی - دانشیار دانشگاه تهران

فعل و رفتار نبوی به عنوان بخشی از سنت، نوعی دلیل و حجت شرعی به شمار می رود. تبیین مفهوم و ماهیت فعل پیامبر(ص) و تحلیل برخورد علمای فریقین نسبت به این دلیل لبی در فرایند استنباط حکم شرعی، جایگاهی مهم در اصول فقه اسلامی دارد. با توجه به نظرات موجود، دو رویکرد کلی درباره افعال پیامبر(ص) وجود دارد؛ رویکرد اول آن که همه افعال حضرت(ص) به جز افعال خاص، تشریعی بوده و بر این اساس همه افعال دال بر حکم شرعی می باشند، و رویکرد دوم آن که با توجه به وجود دو شان تشریعی و غیر تشریعی برای حضرت(ص)، علاوه بر افعال خاص از افعال طبیعی و افعال دنیوی نیز که در زمره افعال غیر تشریعی قرار دارند نمی توان حکم شرعی استنباط و استخراج نمود. اختلاف اصلی قایلان به دیدگاه های فوق ناشی از اختلاف در تقسیم افعال نبوی و صحت این تقسیم بندی است. اما افعال بیانی، مهم ترین افعال صادره از پیامبر(ص) می باشند که صراحتا قابلیت استخراج حکم از آن ها وجود دارد، چنان که در فقه اسلامی خصوصا در بخش عبادات بسیار مورد استفاده قرار گرفته اند. افعال ابتدایی هم نوع آخر از افعال پیامبر(ص) هستند که به دو دسته معلوم الصفه و مجهول الصفه تقسیم می شوند؛ جمهور علمای فریقین در دسته اول قایل به مساوات امت با پیامبر(ص) در حکم بوده، اما در دسته دوم اختلاف رای بسیاری وجود دارد.

سنت فعلی پیامبر (ص)، شان پیامبر (ص)، استنباط حکم، فریقین