طاهر علی محمدی - دانشیار دانشگاه ایلام
عبدالجبار زرگوش نسب - استادیار دانشگاه ایلام
حمزه نظرپور - کارشناس ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام

به هنگام شک در تکلیف و نبودن دلیل، جای تمسک به اصل عملی است؛ اما اینکه قاعده اولیه در شک چیست، میان اصولیان اختلاف نظر است. عده ای از جمله محقق نایینی برایت عقلی را به عنوان قاعده اولیه پذیرفته، و برخی دیگر که در راس آن ها شهید صدر قرار دارد، قایل به احتیاط عقلی هستند. محقق نایینی با استناد به قاعده قبح عقاب بلا بیان ، در صدد برهان سازی نسبت به دیدگاه خود برآمده است. وی منوط بودن تحرک به وصول تکلیف را از جمله ادله ای دانسته که می توان بر آن در راستای اثبات برایت عقلی مبتنی بر قاعده قبح عقاب بلا بیان استناد کرد. ایشان معتقد است که عقاب بر ترک تحرک، در جایی که موجب تحرک وجود ندارد، قبیح خواهد بود. در مقابل، شهید صدر با نقد و رد دیدگاه او، با ارایه نظریه حق الطاعه، به اثبات دیدگاه خود پرداخته است. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، ضمن تبیین هر دو دیدگاه و بررسی ادله و نقد آن ها و ذکر مبانی نظریه حق الطاعه ، صحت نظریه شهید صدر بر کرسی اثبات نشانده شده است.

برایت عقلی، قبح عقاب بلا بیان، احتیاط عقلی، مولویت، حق الطاعه، محقق نایینی، شھید صدر