محمد گلباشی - دانشجوی دکتری تخصصی نانوبیوتکنولوژی دانشگاه تهران
محسن ابراهیمی - استادیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات، پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
سعید خاوری خراسانی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
محمدحسین صبور - استادیار، عضو هیات علمی دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران

کمبود آب از مهمترین عوامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا از جمله ایران است. بمنظور مطالعه اثر تنش خشکی برخصوصیات مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد 34 رقم ذرت هیبرید، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار تحت شرایط تنش خشکی (80 درصد تخلیه مجاز رطوبتی از خاک) و آبیاری در شرایط بدون تنش (50 درصد تخلیه مجاز رطوبتی از خاک) در مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی خراسان رضوی اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس صفات مورد بررسی نشان داد که تحت هر دو شرایط آبیاری در شرایط بدون تنش و تنش خشکی بین هیبریدها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه اختلاف بسیارمعنی داری در سطح احتمال1% وجود دارد. در شرایط آبیاری بدون تنش هیبرید تجاری سینگل کراس500 و در شرایط تنش خشکی هیبرید شماره 11 از بیشترین مقدار عملکرد دانه (به ترتیب 79/13 و 69/5 تن در هکتار) برخوردار بودند. بر اساس عملکرد دانه هیبرید های مورد بررسی در شرایط بدون تنش رطوبتی و تنش رطوبتی، شاخص های تحمل به خشکی، شاخص حساسیت، شاخص تحمل، میانگین محصول دهی، میانگین هندسی محصول دهی، میانگین هارمونیک و همچنین شاخص جدید میانگین طلایی عملکرد دانه برآورد شد. نتایج آزمایش نشان داد که از بین شاخص های تحمل به خشکی بهترین شاخص برای ذرت شاخص های MP و GMP و STI و MHAR می باشد. و از بین هیبریدهای مورد مطالعه، ترکیب های امید بخش شماره 11 و 12 و هیبرید تجاری سینگل کراس 250 بیشترین تحمل به خشکی را در شرایط آب و هوایی مشهد از خود نشان دادند. توزیع هیبریدها در فضای بای پلات گابریل وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ ها نسبت به تنش خشکی را نشان داد. تجزیه کلاستر براساس شاخص های تحمل به خشکی، هیبریدها را در سه کلاستر جداگانه قرار داد طوری که هیبریدهای متحمل به خشکی در کلاس مشترکی قرار گرفتند.

تجزیه های چندمتغیره، شاخص تحمل، میانگین طلایی عملکرد، میانگین محصول دهی