وحید حیدرنتاج - دکتری معماری، استادیار دانشکده هنر و معماریدانشگاه مازندران.
اسحق رضازاده - کارشناس ارشد معماری، مربی دانشکده هنر ومعماری دانشگاه مازندران.

علی رغم مطالعات بسیار در مورد باغ ایرانی و وجوه مختلف آن خصوصا در دهه های اخیر، ابعاد ناشناخته و مورد اختلاف در باب دلایل شکل گیری و هندسه باغ ایرانی بسیار زیاد است. در این بین الگوی چهارباغ که باغ را حاصل دو محور متعامد با وجود کوشکی در محل تقاطع این دو محور می داند، با استناد به برخی شواهد چون نقوش برجسته چلیپایی و توصیف از بهشتی که آدم ابوالبشر از آن رانده شده ، به عنوان کهن الگوی باغ ایرانی معرفی شده است. در سال های اخیر این تفکر توسط برخی از محققینمورد نقد قرار گرفته است. در واقع، وجود الگوهای مختلف برای یک پدیده مانند باغ ایرانی نشان از ناتوانی پاسخ گویی یک الگوی شکلی ثابت برای این پدیده است، لذا شایستهاست تلاش ها در جهت کشف الگوی پنهانی ای باشد که بتواند انواع گونه های شکلی را تولید کند. مقاله با سوال از چگونگی شکل گیری رابطه انسان، آب و درخت در باغ ایرانی به دنبال یافتن کهن الگویی برای باغ ایرانی است که توجیه کننده انواع فرم های توسعه یافته باغ ایرانی نیز باشد. هدف غایی این نوشتار معرفی الگوی پنهان باغ ایرانی از ورای بررسی رابطه انسان، آب و درخت در نمونه ها و فرم های متنوع باغ ایرانی است.نتایج تفحص در عناصر باغ ایرانی، نحوه استفاده از فضاهای آن و زیبایی شناسی خاص ایرانی، حاکی از وجود و تکرار الگو و رابطه سه گانه آب، گیاه و نظرگاهدر باغ ایرانی است که تلاش در همه گونه های کالبدی موجود باغ ایرانی بهره مندی از منظر آب و گیاه، به عنوان مهم ترین عناصر طبیعی، از روی مکانی به عنوان نظرگاه است.

باغ ایرانی، کهن الگو، آب، گیاه، نظرگاه