علی اصغر محمودی نسب - دانشجوی دکتری باستان شناسی- دانشگاه مازندران
محمدرضا سروش - کارشناس باستان شناسی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی
اسماعیل معروفی اقدم - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

از گذشته های دورتاکنون استحمام و پاکیزگی از اهمیتی ویژه برخوردار بوده است و با مطالعه شهرها و روستاهای ایران به این مهم پی می بریم که حمام در اکثر مناطق زیستی وجود داشته و به عنوان یک بنای عام المنفعه و غیر مذهبی نقش اساسی در شکل گیری مناطق مسکونی و محلات مختلف داشته است. اهمیت حمام و ظرافت و دقت در معماری آن را باید بیش از هر چیز، نشانه ی احترام به انسان در فرهنگ دانست. با توجه به اهمیت نظافت در اسلام حمام یکی از فضاهای مهم در شهرهای اسلامی به شمار می رفته است؛ به همین دلیل حمام ها در ساختار شهرها از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده اند. شواهد باستان شناسی قدمت استفاده از حمام ها را به هزاره سوم ق.م در شوش می رساند. ظهور اسلام و به موازات آن گسترش این آیین در ایران، نه تنها از اهمیت حمام ها نمی کاهد، بلکه موجب ارتقاء جایگاه حمام های عمومی در شهرها و اعتلای معماری آن می گردد. در این تحقیق به معرفی حمام بافت تاریخی شهر سرایان واقع در استان خراسان جنوبی خواهیم پرداخت و هدف اصلی از نگارش این مقاله سعی بر معرفی مختصر بافت تاریخی شهر سرایان، تاریخ دقیق ساخت حمام براساس کتیبه ی آن، ساختار معماری، ویژگی و ارتباط فضا های مختلف و مصالح به کار رفته در بنا با توجه به اقلیم منطقه است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی و با رویکرد تاریخی و فرهنگی بوده و جمع آوری یافته های آن از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. سوال اصلی تحقیق این است که آیا عناصر معماری حمام در ارتباط با هم بوده است معماری حمام شهر سرایان از قسمت های مختلفی تشکیل شده و شامل ورودی، هشتی مدخل، سربینه، گرم خانه، خزینه، گلخن و... است. هر فضا به وسیله راهرو از فضای دیگر جدا می شد تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای مجاور تنظیم گردد.

سرایان، حمام، کتیبه، خزینه، گرمخانه