مهسا لوح موسوی - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه هنر اصفهان
مهدی سعدوندی - دکتری، عضو هییت علمی دانشگاه هنر اصفهان

خانه ی مطلوب در جامعه ایران، با توجه به ارزشهای دینی که در گذر زمان به فرهنگ و نیاز مردم تبدیل شده است، دارای تعریفی متفاوت نسبتبه خانه در فرهنگ های دیگر است. یکی از ویژگی های بارز در خانه های ایرانی- اسلامی توجه به حریم است. در زمینه مفهوم حریم و اهمیت آنمطالعات گسترده ای صورت گرفته تا چگونگی ایجاد محرمیت برای ساکنان این خانه ها مشخص شود. اما به عناصر به کارگرفته شده در این فضاهاکمتر توجه شده است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که عناصر کالبدی القا کننده حریم در خانه های ایرانی- اسلامی کدامند عواملی که هر شخص بدون منع فیزیکی و با توجه به موقعیت و میزان ارتباط خود با ساکنان خانه، متوجه میشود که تا کدامیک از فضاهای خانهاجازه ورود دارد. ضرورت انجام این مطالعه، به کارگیری درونمایه این اصل در معماری امروز است. چراکه به نظر میرسد با تغییر در سبک زندگیمردم و ورود تفکرات غیر بومی در طراحی خانهها، اصل حریم کمرنگتر شده است، اما نیاز به آن هنوز در فرهنگ ایرانیان وجود دارد. برای رسیدنبه این مطلوب ابتدا نقش حریم در اسلام و فرهنگ ایران تعریف میشود. سپس جایگاه حریم در خانواده ایرانی و حریم در معماری ایرانی- اسلامیمورد مطالعه قرار میگیرد. در پایان به معرفی فضاها و عناصر به کارگرفته شده در خانه ایرانی از جمله ساباط، دربند، هشتی، حیاط، کوبه و غیرهکه هرکدام به نوعی تقویت کننده حریم بودهاند، پرداخته می شود. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که تلاش برای ایجاد محرمیت در خانه هایایرانی از فضاهای عمومی، آغاز و تا خصوصی ترین فضاهای خانه ادامه دارد. به طوریکه هر شخص برای گذراندن مسیر از شهر تا فضای خصوصیخانه ، از مکان های گوناگونی عبور می کند که هرکدام از آنها با عناصر خاص خود درجهای از خصوصی بودن را برای فرد تداعی می کنند.

حریم، خانه، معماری اسلامی- ایرانی، محرمیت