علی اصغر پیله ور - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

هدف: هدف از مقاله حاضر، شناسایی و بررسی ظرفیت های استان خراسان شمالی، جهت مکان یابی استقرارگاه های روستایی با منشا عشایری در استان خراسان شمالی است. هم چنین، معرفی عوامل موثر در مکان یابی بهینه اسکان عشایر و معرفی پهنه های دارای اولویت جهت اسکان بهینه عشایر (استقرارگاه های روستایی با منشا عشایری)، با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره (AHP) در محیط GIS است. روش: روش تحقیق در این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات از طریق روش های کتاب خانه ای و میدانی می باشد. برای این منظور، 227 پرسش نامه در میان عشایر استان توزیع و تکمیل و فعالیت ها و تمایل به اسکان یا عدم تمایل به اسکان آن ها سنجش شده است. یافته ها: نتایج حاصل از بررسی ها بیان گر این مطلب است که در مجموع، 60.79 درصد از عشایر استان تمایل به اسکان دایم، 29.51 تمایل به کوچ و 9.69 درصد تمایل به هر دو نوع زندگی را دارند. در ادامه به منظور مکان یابی استقرار گاه های روستایی با منشا عشایری شاخص های تاثیرگذار در اسکان عشایر و تعیین اولویت آن ها بررسی شد. برای این منظور، پس از تهیه ماتریس های دودویی، 10 نفر از مسوولان شهرستانی و مدیران در امور اجرایی عشایری مورد پرسش قرار گرفتند و پس از تهیه ماتریس های زوجی، ضریب ارجحیت معیارهای موثر و زیرمعیارهای مربوط به هر شاخص، مشخص شد و پس از محاسبه اوزان در نرم افزار Expert choice و مقایسه اوزان در روش AHP، اوزان نهایی جهت هم پوشانی لایه ها وارد نرم افزار GIS گشته و نقشه های خروجی حاصل از روش سلسله مراتبی با نقشه های سایت های پیشنهادی معرفی شده در سازمان امور عشایری خراسان شمالی مقایسه و نتایج در قالب نقشه های خروجی و نیز در قالب جدول مقایسه ای بیان شده است. راهبردها: ارایه الگوی بهینه و موثر پهنه های دارای اولویت جهت استقرارگاه های روستایی با منشا عشایری با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره در محیط GIS. راهکارهای عملی: برای تهیه لایه های مورد نیاز (معیارها) به منظور مکان یابی استقرارگاه های روستایی با منشا عشایری در استان خراسان شمالی ابتدا شاخص های موثر شناسایی شده و در چهار طبقه تعریف و ماتریس مقایسه دودویی برای هر عامل تهیه می شود. در همین مرحله نیز شاخص های موثر در مکان یابی براساس اطلاعات توصیفی و گرافیکی از وضع موجود منطقه به وسیله نرم افزار GIS تهیه می شود. در پایان، طبق اثر پذیری لایه ها نسبت به مکان یابی محل اسکان بهینه روستایی با منشا عشایری 4 طبقه بندی مشخص شده اند: 1- نامناسب 2- نسبتا نامناسب 3- مناسب 4- کاملا مناسب. اصالت و ارزش: نتایج به دست آمده نشان می دهد، معیارهای فاصله از گسل، دوری از نقاط سیل خیز، فاصله کمتر از راه های اصلی و نوع کاربری اراضی مورد نظر جهت اسکان، به ترتیب، دارای بیش ترین اولویت و اهمیت در مکان یابی استقرار گاه های روستایی با منشا عشایری خراسان شمالی می باشند.

استقرارگاه های روستایی، مکان یابی، روش سلسله مراتبی ( AHP )، خراسان شمالی