باقر غباری بناب - استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

نماز و نیایش یکی از زیباترین جلوه های روح انسانی است که اوج آن به پهنای نیت، ایمان، عشق و عرفان نمازگزار در مقابل خدا می باشد و عجیب نیست که وقتی حضرت نبی اکرم از آن اوج عرفانی بالایی معراج نبوی به طرف امتش می گشت و چشمش به عرش اعلاء و تجربه اوجی خویشتن بود و نمی توانست از آن تجربه اوجی دل بکند و از طرفی هم مایل نبود که امت خود را تنها بگذارد، خداوند جبرییل(ع) را دستور داد که مژده رساند که ای محمد دو خوبی را که برای بسیاری از افراد جمع شدنی نیست برای تو جمع می کنم و آن داشتن تجربه اوجی و عرفانی در نزد امت خویش در همین دنیا می باشد. وقتی حضرت نبی اکرم از این هدیه بی همتای آسمانی سوال کرد. جبرییل فرمود یا محمد(ص) آن هدیه نماز است. هر وقت به نماز ایستادی همان تجربه اوجی را که فعلا داری (در حالت معراج) احساس خواهی کرد. نبی رحمت و برکت و شفقت و خلق عظیم همان که به قلبش خطور کرد که سوال کند آیا امت من نیز می توانند آن حالت را داشته باشند، خبر رسید که حتما؛ آنان که پیرو واقعی تو باشند و بدانند که چگونه این نعمت را درونی کنند از آن تجربه اوجی بهره مند خواهند گشت. از این رو بود که نمازهای یومیه به همراه برگشتن حضرت نبی اکرم(ص) بر امت واجب شد (فاتحی، 1388). حضرت نبی اکرم نیز با صداقت بارها به اهمیت این حالت معراج اشاره نمود. حدیث معروفی است که حضرت نبی اکرم فرمود که از دنیای شما من سه چیز را انتخاب کرده ام که هر سه به تجربه اوجی کمک می کنند و بالاترین آنها نماز است که نور چشم مرا خداوند در آن قرارداده است.( ابن عربی، 1377 ).از آنجا که پرداختن به تمام قسمت های اوجی و عرفانی نماز در این مقاله ممکن نیست نویسنده حاضر در صدد است که شمه ای در نکات روان شناختی و عرفانی سوره حمد را که بنده در آن به نیایش صمیمانه با خدا می پردازد و ارتباط دلبستگی معنوی به شدت در آن به نمایش گذاشته شده است، مورد بررسی قراردهد و جلوه های این دلبستگی معنوی و عاشقانه را در آن کشف کند. روش نویسنده استفاده از علم، تفسیر متن و یا هرمنوتیک است که مبتنی بر تاویل نمادها به اصل دلالت کننده آن ها می باشد. داده های حاصل به صورت کیفی و روش هرمنوتیکی ارایه شده است.از مهمترین یافته های پژوهش در حال حاضر به این نکته می توان اشاره نمود که گفتمان دو طرفه ای بین انسان و خدا در این سوره مبارکه صورت می گیرد که تبدیل به تجربه اوجی و نزدیکی بنده به خدا می گردد و بنده با اقرار به مالکیت خدا و تعهد در مقابل اجرای فرمان توحیدی و پرهیز از شرک (دو مورد از ده فرمان) و حتی پرهیز استعانت خواستن از دیگران، عاشقانه از خداوند تمنایی دارد که او را در جاده مستقیم (فرایند رشد روانی – معنوی و سیر وسلوک به سوی حضرت باریتعالی) استوار نگه دارد. این راه ویژگی های مشخصی دارد:1) استقامت و دوری از انحرافات (رسیدن به نفس راضیه و مرضیه و در نهایت ملاقات با خدا) می باشد.2) دوری از محروم شدن از فیض دیدار خدا در قلب خویش به خاطر اشتغال به درد ها و رنج ها، محرومیت ها و کمبودهای مادی، درونی و معنوی (افراد مورد خشم و غضب) 3) نگهداشت نفس و روان انسانی از گمراه شدن به واسطه اشتغال با کشش ها و انگیزه های سطح پایین دنیوی و از یاد بردن گوهر اصیل انسانی و محروم ماندن از رشد و متعالی و معراج انسانی4) دریافت حضور خدا در قلب خویش

نماز، حمد، نیایش، صراط مستقیم، گمراهان، افراد مورد غضب