علی اصغر آخوندی

یکى از مباحث جدى و اساسى و داراى منزلت خاص در علوم قرآن، تفسیر و اصول فقه، بحث نسخ است. علم ناسخ و منسوخ از دیر زمان مورد توجه عالمان معارف اسلامى، بویژه مفسران وفقهاء بوده است.با این وجود بحث یاد شده یک بحث اختلافى است و سخن نیز در آن به درازا کشیده شده است گروهى دامن آن را بسیار گسترده اند؛ مانندابوبکر نحاس در کتاب الناسخ و المنسوخ که تعدادآیات منسوخ را به 138 رسانیده است. 1 و گروهى نیز درست بر عکس عرصه را تنگ گرفته و آن را تنها در آیات معدودى وارد دانسته اند همچون آیت الله خویى که تنها به نسخ یک آیه 2 از قرآن معتقد است. و گروهى نیز نسخ را نقص و کاستى شمرده و آن را زیبنده قامت رساى قرآن نشناخته اند، چون ابومسلم محمد بن بحر اصفهانى معتزلى که نقص و کاستى را به معناى باطل گرفته و پر واضح است که باطل هرگز عارض قرآن نمى شود.به هر حال نسخ از مباحثى است که دانشمندان اسلامى کتابهاى بسیارى در رابطه با آن تالیف کرده و اکثر مفسران نیز در لابلاى تفسیر خود از آن سخن گفته اند. از آنجا که نسخ تنها در آیات احکام روى داده است دانش هاى فقه و اصول نیز در این معرکه میدان دار و داراى نقشى اساسى هستند. بحث نسخ نزد شیخ طوسى نیز جایگاه ارجمندى داشته به گونه اى که هم در کتاب اصولى خود العده فى اصول الفقه و هم در کتاب التبیان فى تفسیر القرآن از آن سخن گفته و ابعاد آن را کاویده است