صمد عدلی پور - دانشجوی دکتری جامعهشناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه تبریز
سمیه اقبالی - کارشناسارشد جامعهشناسی، دانشگاه پیام نور مشهد

نظریه نظام جهانی در اوایل دهه 1970 توسط امانویل والرشتاین با هدف تبیین خاستگاههای سرمایه داری، انقلاب صنعتی و ارتباط پیچیده، مبهم و متقابل جهان اول، دوم و سوم ارایه شد. این نظریه در زمره نظریات چرخه استیلا به شمار میرود و نسبت به رویدادهای جهان دیدگاهی کلاننگر دارد. این نظریه ریشه در افکار مارکسیستی دارد و از انتقاد مارکسیستها از امپریالیسم الهام گرفته است. همچنین دیدگاه والرشتاین از نظر پارادایمی در مقابل نظریات نوسازی قرار دارد. پیش فرض اصلی دیدگاه نظام جهانی این است که جهان جدید از یک اقتصاد جهانی سرمایه داری تشکیل شده و دولتهای ملی بخش هایی از یک کل هستند و برای فهم تعارضهای طبقاتی داخلی و نزاعهای سیاسی دولت خاص باید اقتصاد جهانی شناخته شود. نظریه پردازان عمده این حوزه فکری، آندره گوندر فرانک، امانویل والرشتاین و سمیر امین هستند. با وجود این، والرشتاین در میان نظریه پردازان نظام جهانی از جایگاهی خاص برخوردار است به گونهای که اساسا این نظریه با نام والرشتاین همراه است. در این پژوهش تنها نظریه والرشتاین مورد بررسی قرار میگیرد. دیدگاه نظری والرشتاین از یک ایده اصلی نشیت گرفته است: تصور وجود جامعه منفرد، مجزا و مستقل توهم است. جوامع یا ملت - دولت ها همواره بخشی از شبکه فراگیر دولتها یا قلمروهای ملی اند. در پژوهش حاضر با نگاهی توصفی- تحلیلی به اندیشه و دیدگاه نظام جهانی والرشتاین پرداخته شده و در انتها نظریه حاضر مورد نقد و ارزیابی قرار میگیرد.

نظریه نظام جهانی، اقتصاد جهانی، امانویل والرشتاین