اسفندیار فرهمندفر - دانشجوی دکتری پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران
کاظم پوستینی - استادپردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران
الهیار فلاح - استادیار و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات برنج کشور آمل
رضا توکل افشاری - دانشیارپردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران

به منظور مطالعه و ارزیابی فیزیولوژیکی اثرات مقادیر مختلف تنش شوری، دو آزمایش جداگانه درشرایط هیدروپونیک (آبکشت) در مرحله جوانهزنی و گیاهچهای گیاه برنج (.L sativa Oryza (در محل گلخانه موسسه تحقیقات برنج کشور در آمل به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1385 انجام گرفت. در این آزمایش، شانزده ژنوتیپ و ارقام برنج شامل: اهلمی طارم، شفق، غریب، طارم زوارک، خزر، موسی طارم، قشنگه، C88-PSBR ،هیبرید بهار یک، نعمت A- ،PSBR C84 ،حسن سرایی، عنبربو، گرده و تایچونگ در 4 سطح شوری (شاهد، 4 ،8 و 12 دسی زیمنس بر متر) مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله جوانهزنی پارامترهای درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و وزن خشک کل گیاهچه اندازهگیری شدند. در مرحله گیاهچهای نیز طول ریشه و ساقه، ارتفاع گیاچه، سطح برگ، وزن خشک ریشه و اندام هوایی، غلظت یون+Na و +K و نسبت+Na+/K در ریشه و ساقه و بیوماس کل تعیین گردیدند. تجزیه واریانس نشان داد که اثر شوری، رقم و اثر متقابل شوری و رقم بر کلیه پارامترهای اندازهگیری شده در سطح احتمال 1درصد معنیدار بودند. نتایج حاصل در مرحله جوانهزنی نشان داد که کلیه صفتها در پاسخ به تنش شوری، اختلاف معنیداری داشت. در مرحله گیاهچهای به جز غلظت یون +Na و نسبت +Na+/K در ریشه و ساقه، بقیه صفات اندازهگیری شده با افزایش شوری کاهش یافتند. مشخص شد که رقمهای C88-PSBR و هیبرید بهار یک در سطوح مختلف شوری به ترتیب با بیشترین و کمترین سرعت رشد به عنوان رقم متحمل و حساس به تنش شوری انتخاب گردیدند. جهت پیشبینی روابط بین بیوماس کل و اجزاء آن، تجزیه علیت، بر مبنای رگرسیون گام به گام استفاده شد. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات وزن خشک ریشه چه و ساقه چه در مرحله جوانهزنی و صفتهای وزن خشک ریشه و اندام هوایی در مرحله گیاهچه ای در تولید بیوماس کل سهیم اند؛ ولی نتایج تجزیه علیت مشخص کرد که فقط دو متغیر وزن خشک ساقه چه و اندام هوایی از اهمیت زیادی برخوردارند. این صفات، اثرات مستقیم زیادی بر بیوماس کل دارند و میتوانند در برنامههای اصلاحی برنج مورد استفاده قرار گیرند. تجزیه علیت هم چنین نشان داد که بخش عمده همبستگی وزن خشک ریشه چه در مرحله جوانه زنی و ریشه در مرحله گیاهچهای با بیوماس کل، مربوط به اثرات غیر مستقیم آنها از طریق متغیرهای دیگر است.

هیدروپونیک، تنش شوری، ارقام و ژنوتیپهای برنج، زیست توده، +Na و+K ،جوانه زنی بذر و گیاهچه