حمیدرضا عظمتی - دانشیار گروه معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
زینب امینی فر - دانشجوی دکترای معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

در دوران اسلامی شکل گیری رسمی مدارس با ایجاد نظامیه ها آغاز شد. به مرور زمان و با توجه به نیازها و تحولات ساختار آموزشی، الگوی مدارس اسلامی رو به تکامل نهاد. مقاله حاضر سعی بر آن داشته است تا سیر تحول و تکامل فضایی مدارس ایران را در طی دوران اسلامی پیش از معاصر، با توجه به تحولات نظام آموزشی مطالعه و بررسی نماید. مدرسه اسلامی به عنوان یک ساختار نو د طی دوران مختلف به خوبی توانسته است کالبد خود را با تغرییر و تحول عملکردها انطباق دهد؛ بنابراین شناخت نحوه انعطاف پذیری فضایی مدارس دوران اسلامی، امری ضروری است و حتی می توان از اصول معماری حاصل از مطالعه مدارس اسلامی، در معماری مدارس امروز نیز بهره برد. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیل کیفی بوده و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای انجام شده است. به منظور شناخت بهتر ساختار فضایی مدارس، چند نمونه از مدارس ایرانی در دوره های مختلف اسلامی مورد مطالعه قرار گرفته است. در پایان خصوصیات فضایی هر دوره دسته بندی شده و سیر تحول و تکامل ساختار فضایی آن در قالب جدول آورده شده است. ماهیت آموزش و تعالیم دینی در اسلام به گونه ای بوده است که نیاز به فضای آرام و محرمیت داشته است؛ بنابراین در تمامی مدارس دوران اسلامی، درون گرایی را اصل ثابت قرار داده اند. از طرفی با توجه به تغییرات ساختار حکومتی، نیاز به تعلیم و تربیت افراد خاص و پیچیده تر شدن نظام آموزشی در هر دوره، کالبد مدارس نیز هماهنگ با نیازهای آموزشی و تربیتی به آرامی تغییر یافته است. همچنین به مرور زمان با نوآوری هایی که در ترکیب فضایی مدارس ایجاد شده است، این ساختار کامل تر و آراسته تر شده است.

مدرسه، نیازهای آموزشی، مدارس اسلامی، معماری اسلامی