مسعود وحدت طلب - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز،
ایلقار اردبیلچی - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،

در میان ترکیب های متنوع از همنشینی دو کهن الگوی گنبد و ورودی در معماری آرکی تایپی، تعداد قابل توجهی در بازتولید، ناتوان عمل کرده اند؛ به عبارت دیگر این گونه از ترکیبات، که به خصوص در معماری پرستشگاهی جهان بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، در انتقال مفاهیم کالبدی و غیرکالبدی مرتبط با همنشینی ضعیف عمل کرده اند. این مفاهیم در سطوح ابتدایی الگوی رفتاری و حرکتی، حرکت فیزیکی و سلوک عرفانی، و ترکیببندی مناسب و در سطوح عالی تر جوهره ی معنایی هریک از کهن الگوها هستند. یکی از پایدرترین و متداول ترین شیوه ی همنشینی کهن الگوهای گنبد و ورودی را می توان در ترکیب چهارطاقی گنبددار دید؛ ترکیبی که در کنار توجه به مفاهیم نام برده شده، با وجود تفاوت های اقلیمی، جغرافیایی، فرهنگی و مذهبی در جریان زمان و بستر مکان ثابت مانده است. در این راستا، هدف مقاله جستو جویی برای یافتن قواعدی است که زمینه ساز این همنشینی ماندگار و پاسخ ده شده است. بنابراین به روش مطالعه ی کتابخانه ای، دلایل پایداری این ترکیب بر پایه ی قواعد همنشینی مورد بررسی قرار گرفت. قواعد حاصل به شرح زیر است: تطابق مراکز قدرتمند، رعایت سلسله مراتب در مراکز، تعریف فضای پر و خالی، هم خانوادگی میان اجزاء، انعکاس تصویر جهان و انسان، گسترش مطلوب ساختار و حفاظت از تقارن. این قواعد اثبات می کنند که بهترین همنشینی و ترکیب با دو عنصر گنبد و ورودی زمانی حاصل می شود که محور تقارن دو عنصر بر هم منطبق باشند. این کار علاوه بر انعکاس هرچه بهتر مفاهیم نامبرده شده، به نوبه ی خود ضامنی برای تولید فضای معنوی و مادی مورد انتظار از رابطه ی میان ورودی و گنبد خواهد بود.

همنشینی، کهن الگو، گنبد، ورودی، یونگ