جلیل هلالی - دانشجوی دکتری هواشناسی کشاورزی، دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشگاه تهران
ابراهیم اسعدی اسکویی - دکتری هواشناسی کشاورزی، رییس بخش هواشناسی کشاورزی سازمان هواشناسی کشور، تهران
نادر پیرتاج همدانی - کارشناسی ارشد فیزیک، مرکز پیش بینی اداره کل هواشناسی استان همدان، همدان

در دهه های اخیر گردوغبار به عنوان یکی از پدیده های مضر اقلیمی، موجب خسارت به بخش های مختلف اکوسیستم ازجمله جوامع شهری، محیط زیست، کشاورزی و سایر بخش ها شده است. هدف از انجام این مطالعه بررسی فراوانی رخداد پدیده گردوغبار در دوره اقلیمی 60 ساله (2010-1951) با تاکید بر فازهای مختلف شاخص دور پیوندی نوسانات جنوبی النینو (ENSO) است. به این منظور، تعداد روزهای همراه با پدیده گردوغبار (کدهای همدیدی 05، 06 و 07) در 14 ایستگاه سینوپتیک کشور با پراکنش جغرافیایی و اقلیمی مناسب، انتخاب و سال های النینو و لانینا بر اساس روش ارایه شده توسط روپلوسکی و هالپرت تعیین شدند. درنهایت فراوانی رخداد گردوغبار در فازهای مختلف بررسی و میزان ضریب همبستگی بین فراوانی رخداد گردوغبار و شاخص انسو مشخص گردید. نتایج به دست آمده در فازهای مختلف انسو، اختلاف در فراوانی رخداد گردوغبار ایستگاه های مورد مطالعه را نشان داد. به طوری-که، در فاز لانینا (سرد) فراوانی گردوغبار، بیشتر از فاز النینو (گرم) (10 ایستگاه)، و در فاز خنثی بیشتر از فازهای النینو (11 ایستگاه) و لانینا (9 ایستگاه) بود. بنابراین در فاز خنثی احتمال بیشتری در رخداد گردوغبار وجود خواهد داشت. بررسی ضریب همبستگی بین شاخص دور پیوندی انسو با فراوانی رخداد گردوغبار نیز نشان داد در تعدادی از ایستگاه ها همبستگی معنی دار و در بیشتر ایستگاه ها همبستگی غیرمعنی دار است. به طوری که ایستگاه های اصفهان، همدان، شاهرود و خرم آباد با تعداد بیشتری از متغیرهای ماهانه و فصلی انسو همبستگی داشتند درصورتی که در ایستگاه های شیراز، تبریز، تهران و زاهدان هیچ همبستگی معنی داری مشاهده نشد. بیشترین همبستگی معنی دار، در ماه های سپتامبر و دسامبر و کمترین همبستگی، در ماه ژانویه و جولای وجود داشت. بالاترین ضریب همبستگی فراوانی رخداد گردوغبار با شاخص دور پیوندی انسو به مقدار 421/0 در ایستگاه ارومیه، در ماه نوامبر به دست آمد و به طورکلی در 18 درصد موارد، همبستگی فراوانی رخداد گردوغبار با شاخص دور پیوندی انسو معنی دار بود.

ایران؛ شاخص نوسانات جنوبی النینو؛ گردوغبار؛ لانینا