نوال بحرانی - کارشناس ارشد زبان شناسی همگانی دانشگاه علامه طباطبایی

زبان عربی از جمله مهم ترین زبان های خانواده سامی ست و در 26 کشور جهان صحبت می شود. گویش های محلی این زبان عمدا به پنج دسته تقسیم می‎گردند که یکی از آنها گویش بین النهرینی ست. این گویش در منطقه شرقی حوزه جغرافیایی زبان عربی قرار دارد و در کشور عراق، شمال شرق سوریه، جنوب شرق ترکیه و خوزستان ایران دارای گویشور است. جمعیت قابل ‎توجهی از گویشوران عربی بین النهرینی استان خوزستان، که اصطلاحا گویش عربی خوزستانی نامیده می شود، در شهرستان آبادان ساکن هستند. متاسفانه، گویش عربی خوزستانی کمتر مورد توجه زبان شناسان قرار گرفته است و عمده مطالعات صورت گرفته بر آن بر اساس رویکردی سنتی شکل گرفته اند. پژوهش حاضر بخشی از یک تحقیق میدانی درباره ساخت واجی این گویش در شهرستان آبادان می باشد. هدف از این پژوهش شناخت و دسته بندی برخی تغییرات تاریخی عمده همخوان ها و واکه ها در این گویش است. برای شناخت این تغییرات، واج ها و ساخت هجایی این گویش را در داده های جمع آوری شده با عربی باستان مقایسه کردیم. تغییرات تاریخی شناسایی شده را به دو دسته تغییرات درونی زبان و تغییرات تاریخی ناشی از تماس زبان ها (مانند وام گیری سه همخوان /p, v, ʒ/ و تمایل به تبدیل واکه /a/ در جایگاه پایان واژه به [e]) تقسیم و برای هر مورد شناسایی شده مثال هایی ذکر نمودیم. از جمله تغییرات تاریخی گویش عربی خوزستانی شهرستان آبادان می توان به کامی شدگی، فرایندهای تضعیف، فرایندهای تقویت، و ساده شدگی، مرکب شدگی، درج واکه، حذف واکه، پیشین شدگی و پسین شدگی واکه‎ها اشاره کرد.

عربی خوزستانی، عربی باستان، تغییرات تاریخی، همخوان، واکه