فاطمه غفوری فر - دانشجو کارشناسی ارشد هنر اسلامی نگارگری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده ی هنرهای اسلامی، آذربایجان شرقی
فرنوش شمیلی - استادیار و عضو هیات علمی دانشکده ی هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، آذربایجان شرقی

حضور نقش مایه های گرفت و گیر یکی از شالوده های شاخص از نقش مایه های اصلی در نگاره های ایرانی بخصوص نسخه ی کلیله و دمنه است. بررسی ها نشان می دهد در ادبیات عرفانی پر راز و رمز ایران، تقابل دو حیوان از نگاه نمادین، به نفس مطمینه و نفس اماره تعبیر شده است. برخورد حیواناتی از قبیل گاو شیر و شیر الاق و درگیری جغد زاغ، رموز نمادین منحصر به فردی را شامل می شوند که قابل تفسیر است و هنرمند با آگاهی کامل از این نقش مایه ها، بهره برده است. یکی از ویژگی های نمادها، قدرت نمایی آنها در بازگویی حقایق ماورایی خود است. شناخت نمادها در زبان عارفان قرآن شناس همچون مولانا، قابل ملموس می باشد. از این رو مقاله حاضر با هدف بررسی 3 نمونه از نگاره های کلیله و دمنه و ضمن تاکید بر نقوش حیوانی گرفت و گیر و رویکرد به مفاهیم نمادین و عرفانی مولانا به اهمیت رمزگشایی این نقش مایه ها می پردازد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سوالات است: چه نقش مایه هایی حیوانی در آثار منتخب از کلیله و دمنه وجود دارد، نقوش حیوانی گرفت و گیر در نسخه مذکور، از منظر مولانا دارای چه محتوا و مضامینی هستند، این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و گردآوردی مطالب به صورت کتابخانه ای می باشد. نتایج پژوهش بیانگر آن است: رمزگشایی نقوش حیوانی نمادی از انفاس بشر هستند که هر لحظه نفسی بر دیگری وسوسه و غلبه داشته باشد. تفکرات صوفیانه و عارفانه و تاثیر ادبیات، تمثیل های اسلامی در انتخاب و به کارگیری نقش مایه ها بر روی آثار کلیله و دمنه قابل تایید است. مولانا برای روشن کردن خصلت های نفیس آن را به جانور و یا جانورانی تشبیه کرده است. به عنوان مثال مولانا شیر را نماد قدرت مطلق، ولی مطلق و نفس ناطقه معرفی می نماید که در مقابل گاو که تمثیلی از جهالت، انسان غافل، نمادی نفس اماره است، قرار دارد.

نماد، نقوش حیوانی، کلیله و دمنه، گرفت و گیر، مولانا