حسین عندلیب - استاد دانشگاه مجازی المصطفی (ص) و دانشگاه علمی- کاربردی قم

بررسی و شناخت روش دانشمندان در هر علمی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چه اینکه شناخت این روش به محققان هر رشته این امکان را می دهد که چگونگی بهره برداری از منابع آن رشته را فراگیرند، و برای تحقیق و پژوهش و بررسی و نقد یافته های دیگر دانشمندان- با روش و شیوه پذیرفته شده آن رشته- اقدام نماید. در این میان، روششناسی علم فقه نیز در خور توجه است. به طور کلی، بررسی رفتار علمی فقها نشان گر آن است که دو روش فردگرایانه و جمع گرایانه وجود دارد، که اولی در جریان استنباط تنها به فرد و شرایط او توجه دارد؛ اما روش دوم، به فرد به عنوان عضوی از یک جامعه نظر کرده، و مناسبات و شرایط پیچیده حاکم بر جامعه را نیز در نظر می گیرد. بنابراین پرسش اصلی این پژوهش آن بود، که فقه فردی و فقه حکومتی چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارند پاسخ این پرسش که با روش توصیفی- تحلیلی بررسی شد، موید آن بود که فقه فردی و فقه حکومتی در برخی حوزه ها- همچون یکسان بودن منابع- شبیه هم بوده؛ و در برخی -هم چون ارکان و مقومات- متفاوتند. هم چنین یافته های پژوهش نشان داد، که با توجه به شرایط امروز و تشکیل حکومت اسلامی، بهره گیری از روش فقه حکومتی بر فقه فردی ترجیح دارد؛ به نحوی که می تواند مبانی نظری دولت، حکومت و تمدن اسلامی را ارایه نماید.

فقه فردی، فقه حکومتی، روش شناسی