صبرینه آسبان - عضو هییت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران. دانشجوی
محمد صالح امیری - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.

تشخیص یا شخصیت بخشیدن به اشیای بیجان، یکی از زیباترین گونه های صورخیال در شعر است. تصرفی است که ذهن شاعر در اشیا و عناصر بیجان طبیعت می کند و از رهگذر نیروی تخیل خویش به آنها حرکت و جنبش میبخشد. این آرایه به نوعی به تفکر بشر اولیه بازمی گردد؛ چراکه در تفکر بشر قدیم همه چیز جاندار بوده است . بیدل شاعری است تصویرآفرین و صنعت پرداز که تشخیص یا جان بخشی در تصاویر شعری وی ممتاز است و از مضامین سبک شاعر میباشد که با بهره گیری از این آرایه ادبی در کلام، موفق به خلق تصاویر زنده در شعر شده است و به اشعارش روح، جان و پویایی بخشیده است. از این حیث تصاویر ذی روح از طبیعت را در ادبیات فارسی در چهار مبنا می توان بررسی کرد. مبنای عرفانی، اسطوره ای، روان شناختی و مبنای زیباشناسی. بنابراین تشخیص های بیدل غالبا ریشه ای عرفانی و اسطوره ای دارد و غزلیات او از آن مشحون است. وی با بهره گیری از این عناصر تصاویری نو و بدیع و انسان گونه از عناصر اربعه و پدیده های هستی آفریده است. همچنین نگارنده در این جستار بر آنست تا با توجه به تشخیص های انسانانگارانه شعر بیدل، میزان بنمایه های اسطوره ای و کهن الگویی و عرفانی را در نگرش وی تعیین نماید. در پایان، این نتیجه حاصل شده است که بیدل با استفاده از این گونه تشخیص ها در شعرش، به بازگویی باورهای باستانی و جهان بینی اسطوره ای و تفکر عرفانی و فلسفی که وحدت وجود سبب شده است کوشیده رسالت شاعری خویش را به خوبی ایفا کند و تشخیص های او که آدم گونگی دارند بیشتر از باورهای باستانی برخاسته است تا از پندار شاعرانه.

تشخیص، اسطوره، عناصر اربعه، غزلیات، بیدل دهلوی