ندا تندروصالح - دانشجوی کارشناس ارشد معماری، گروه معماری و شهرسازی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
مرجان شهاب زاده - استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

مسجد به عنوان یکی از شاخص ترین بناهای معماری اسلامی در طول سال های متمادی با تاثیر پذیری از عوامل فرهنگی، اجتماعی روند شکل گیری و تکامل خود را سپری کرده است. این مقاله به بررسی استخراج الگوهای بکار رفته در طراحی معماری مساجد دوره اتابکان، قاجار، اواخر صفویه و اوایل زندیه شیراز می پردازد. بدین ترتیب با مقایسه تطبیقی چهار بنای شاخص این دوره در شیراز مسجد نو(شهدا)، مسجد مشیر، مسجد وکیل و مسجد حاج نظام با بررسی تزیینات، نحوه قرارگیری ستون ها و تناسبات شبستان ها در مساجد تاریخی شیراز مورد تحلیل قرارمی گیرد. بنابراین چگونگی شکل گیری، ساخت مساجد در شیراز و تاثیرپذیری هر دوره در ساخت این مساجد بکار گرفته شده را در حالی که هر بنا به صورتیک اثر هنری واحد قلمداد گردیده الگوهای طراحی و عواملی که در سطوح مختلف در شکل گیری معماری بناها موثر بوده اند نشان داده می شود. نتایج حاصل از این مقاله به شناخت معماری مساجد تاریخی شیراز و بررسی طراحی معماران گذشته از نظر (تزیینات، نحوه شکل گیری پلان ها) در مواجهه با مسایل متفاوت روز (سیاسی، فرهنگی، اجتماعی) کمک می کند برخی از اصول ثابت و تداوم آن در معماری مساجد تاریخی شیراز شناخته شود.

الگوی معماری، مساجد تاریخی شیراز، مقایسه تطبیقی