رعنا بهرامیان - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه بیرجند
حسن هاشمی زرج آباد - دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند
علی زارعی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند
آرزو پایدارفرد - عضو هییت علمی دانشکدهه نر دانشگاه بیرجند

در چگونگی آفرینش فضاهای معماری و شهری در نگارگری ایرانی عوامل متعددی تاثیر داشته اند. تا پیش از حمله مغول یک شیوه معمول و پس از آن، کمتر به فضاهای معماری به صورت دقیق توجه شد. اما در دوره تیموریان با نوآوری های استاد کمال الدین بهزاد و به خدمت گرفتن کلیه اصول و مبانی تصویری، فضاهای معماری بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. در نگارگری های استاد بهزاد، اصول خاصی بر صحنه پردازی فضا حاکم بود و عناصر معماری بر اساس این ضوابط که همان اصل نسبت طلایی است، جایگاه ویژه ای داشته است. برای ترسیم خطوط طلایی در نگارگری از قاون یک سوم که خلاصه شده نسبت طلایی است تحت عنوان خطوط و نقاط طلایی استفاده می کنیم تا جایگاه هر یک از عناصر به تصویر کشیده شده را مشخص کنیم. ترسیم خطوط بر اساس اصل نسبت طلایی نشان داد که بهزاد بر اساس این اصل، هریک از فضاهای معماری را در نگاره خود جای داده است. در نگاره سایلی بر در مسجد، استاد بهزاد با شبکه نهفته نسبت طلایی جایگاه هر کدام از عناصر معماری مسجد را در ترکیب بندی به دقت تعیین کرده است و جایگاه هر یک از پیکره ها، تقسیم بندی فضاها، سطوح گوناگون معماری با ترکیب های بدیع براین اساس همراه بوده اند. خطوط نسبت طلایی در این نگاره نشان دهنده فضای زیرین گنبدخانه، ایوان مسجد، شبستان ستون دار می باشد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته تا با بازشناسی این تناسبات به رابطه بین معماری مسجد و فضای معماری در نگارگری دوره تیموریان دست یافت.

تیموریان، کمال الدین بهزاد، تناسبات طلایی، نگاره سایلی بر در مسجد