صدیقه سادات رجایی زاده - دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

افکار و اشعار اقبال لاهوری شاعر و متفکر قرن بیستم بسیاری از اندیشمندان و متفکرین را تحت تاثیر خود قرار داده است. علامه اقبال یکی از منادیان اصلی بازگشت به خویشتن و احیای تفکر اسلامی در عصر حاضر است. وی در مثنوی پس چه باید کرد ای اقوام شرق مردم را به یک جهاد فکری و عملی در بغداد که مخاطبش تمام مسلمانان جهان هستند. در این مثنوی علامه اقبال را به صورت مسلمانی پرشور می بینیم که نه ما و آزادی و آزادگی سر داده و مسلمانان را دعوت به خودشناسی پدیداری می نماید. علامه اقبال در این مجموعه عقاید و افکار خود را توسط اشعاری بلندمرتبه تحت این 14 عناوین بیان کرده است: خطاب به مهر عالم تاب ، حکمت کلیمی، حکمت فرعون ، لااله الاالله، فقر، مرد حر، در اسرار شریعت، اشکی بر افتراق هندیان ، سیاست حاضره، هستید و با امت عربیه ، پس چه باید کرد ای اقوام شرق و در حضور رسالت. پس از تمهید اقبال لاهوری در حکمت کلیمی و فرعونی به مقایسه آن دو می پردازد و در لااله الاالله و فقر و مرد حر به بیان عقاید درباره توحید و تصورات و صفات مرد مومن اشاره دارد و در قسمت اشکی که بر اضطراب هندیان به بیان اسباب رکود و انحطاط هندیان که تحت تسلط سوا کلی انگلیسی ها قرار داشتند می پردازد و فریاد انقلاب سر می دهد سپس به سیاست عصر حاضر و ترفندهای آن اشاره می کند و در قسمت حرفی چند با امت عربیه، جامعه اسلامی را مخاطب قرار می دهد و رهنمودهایی می کند آنگاه در قسمت پس چه باید کرد، ملل شرق را ترغیب می کند که به خود آید و در پی راه نجات که همانا بازگشت به اسلام و تعالیم عالیه آن است برآیند. در پایان بحث می گذارد و بنایی از حضرت ختمی مرتبت (ص) می نماید. هدف این مقاله بررسی افکار علامه اقبال با تامل در مثنوی پس چه باید کرد برای درک عمیق تر اندیشه های والای وی از این منظر می باشد.

اقبال، مثنوی، خودی، مسلمانان، بیداری، تفکر اسلامی