زینب طاهری - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
عطا اله ندیری - استادیار، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
قدرت برزگری - استادیار، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
بختیار فیضی زاده - استادیار، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

برداشت بیرویه از آب های زیرزمینی در دشت شبستر بویژه بمنظور تامین نیازهای آبی مربوط به بخش کشاورزی، سبب ایجاد فرونشست هایی تا بیش از 03 سانتیمتر در برخی نقاط دشت شده است. از این رو، بررسی پتانسیل فرونشست بمنظور جلوگیری یا کاهش اثرات این پدیده امری ضروری است. در این تحقیق، یک چهارچوب عملی با در نظر گرفتن عوامل هیدروژیولوژیکی موثر بر فرونشست، بمنظور بررسی پتانسیل فرونشست در آبخوانها ارایه شده است. برای اینمنظور، ابتدا هفت عامل افت سطح آب زیرزمینی، محیط آبخوان، تغذیه، پمپا ژ، کاربری اراضی، ضخامت آبخوان و فاصله از گسل بعنوان عوامل موثر بر فرونشست شناسایی شدند و پس از پردازش و تلفیق آنها درون Arc GIS، نقشه پتانسیل فرونشست در دشت بدست آمد. بمنظور صحتسنجی و بررسی میزان دقت نتایج حاصله، از ضریب همبستگی بین فرونشست های رخ داده در منطقه حاصل از تصاویر ماهوارهای و شاخص فرونشست بدست آمده، استفاده گردید. با وجود قابل قبول بودن نتایج، بمنظور بهینه سازی چهارچوب پیشنهادی و بدست آوردن نتایج با دقت بالاتر، از برنامه ریزی بیان ژن استفاده شد. برنامه ریزی بیان ژن از جمله جدیدترین روش های الگوریتم تکاملی است که ساختار درختی کروموزوم ها در این مدل، ابزاری مناسب در حل مسایل مربوط به مدلسازی میباشد. نتایج نشان داد که مدل برنامه ریزی بیان ژن با داشتن شاخص همبستگی (CI) و ضریب همبستگی (R2) بالاتر با فرونشست های رخداده نسبت به چهارچوب پیشنهادی، توانایی بیشتری در پیشبینی پتانسیل فرونشست دارد. بر اساس این مدل، بخش های جنوبی و مرکزی دشت بیشترین پتانسیل فرونشست را دارا هستند که اجرای برنامه های مدیریتی برای حفاظت این مناطق ضروری است.

فرونشست،GIS، برنامه ریزی بیان ژن، دشت شبستر