میترا معنوی راد - دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
رقیه دیزج چراغی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

یکی از وجوه مطالعه خط نسخ که در امر کتابت کاربرد فراوان دارد مطالعه نحوه تراش قلم، قلم گذاری، تفاوت ها و شباهت های فرم حروف میباشد. اما به مطالعه اصول تایپوگرافی که جزء جدایی ناپذیر از خط، بویژه کتابت می باشد، زیاد پرداخته نشده است. با نظر به اینکه خط نسخ صریح ترین خط می باشد و بیشتر در امر کتابت قرآن کاربرد دارد، پژوهش حاضر مبنای جامعه آماری خود را برجمع آوری آثار دو استاد بزرگ صاحب سبک در حیطه خط نسخ (یاقوت مستعصمی درنسخ عربی واحمد نیریزی در نسخ ایرانی) متمرکز کرده و درصدد مطالعه میزان رعایت اصول تایپوگرافی در امر کتابت دو سبک شاخص و میزان تاثیر گذاری آن بر ایجاد ارتباط موثر مخاطب با متن بر می آید.سوال اصلی پژوهش حاضر بر این مبنا استوار است که در کتابت های دو سبک رایج خط نسخ چه میزان به اصول تایپوگرافی پرداخته شده بنابراین پژوهش حاضر به روش توصیفی_تحلیلی صورت گرفته است.یافته ها حاکی از آن است که در آثار یاقوت مستعصمی با وجود ارزش هنری بسیاربالا، پرداختن به اصول تایپوگرافی نسبت به آثار احمدنیریزی کمتر است، در آثار وی تذهیب هم پای خط، نقش فراوانی در زیبایی صفحه ایفا میکند. این در حالی است که نقش تایپوگرافی درآثار کتابت احمد نیریزی بیشتر به چشم می خورد، توجه بر روی فرم، فواصل و تناسبات خط صورت میگیرد و نقش تذهیب کمرنگ تر می شود. بنابراین خط وی نسبت به یاقوت مستعصمی صریح، روشن و روان خوانده شده و ارتباط آسانتری با خواننده برقرار می سازد.

تایپوگرافی، خوشنویسی، خط نسخ، یاقوت مستعصمی، احمد نیریزی