منصور پهلوان - استاد دانشگاه تهران
محمدعلی حیدری مزرعه آخوند - استادیار دانشگاه یزد
محمدرضا اشتری رکن آباد - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث پژوهشکده نهج البلاغه

در لابه لای کتب علوم قرآنی و تفسیر، پدیده ای به نام تکرار و تعدد نزول با عباراتی نظیر ما تکرر نزوله ، نزلت مرتین)، نزلت مره بعد اخرى) خودنمایی می کند که از هیچ پشتوانه روایی برخوردار نیست. در آثار متقدمان نیز اثری از آن یافت نمی شود. نخستین بار مقاتل بن سلیمان در حاشیه تفسیرش در ذیل سوره حمد و آیه 87 سوره حجر با لفظ قیل از آن یاد نموده است. سپس بغوی، ابن کثیر، سیوطی، زرقانی و بسیاری از علمای معاصر اهل سنت در آثارشان در ذیل آیات 113 توبه، 126 نحل، 85 اسراء و ... به جهت جمع بین روایت های سبب نزول متناقض، آن را پرورانیده و فایده هایی به نقل از زرکشی برای آن بیان کرده اند. نخستین بار زرکشی در قرن هشتم هجری با اجتهاد خویش فوایدی برای تکرار و تعدد نزول بیان کرد. تعظیم و تشریف آیه و سوره مورد ادعا و یاد آوری به پیامبر در اثر نسیان آن آیه و یا سوره، مهم ترین فواید تکرار و تعدد نزول بیان شده است، طبرسی و علامه طباطبایی نیز بدون پذیرش قطعی آن، با ذکر لفظ قیل و بدون هیچ شرحی، جهت تفسیر عبارت سبقا من المثانی و تطبیق سوره حمد با آن از این پدیده یاد کرده اند. مبانی پیدایش این پدیده که عدم اعتقاد به عصمت پیامبران، پذیرش عدالت صحابه، جمع و سازش بین اسباب نزولهای متناقض و توجیه قرایت های سبعه می باشد، با مبانی تفسیری و اعتقادی شیعه در تضاد است. در این نوشتار ضمن بیان پدیده تکرار و تعدد نزول و نظر موافقان و مخالفان، به نقد فواید تکرار نزول و استخراج مبانی یاد شده از لابه لای آیات و سوره های مدعای تکرار نزول پرداخته شده است.

قرآن، مگی، مدنی، تکرار نزول، تعدد نزول، اسباب نزول