محمد بهنام فر - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
سیده سمیه موسوی نژاد - دانشجوی دکترا زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

متنبی و خاقانی، یکی از شاعران عرب و دیگری از شاعران پارس در دو اقلیم متفاوت، شاعران برجسته ی دوران خود هستندکه هرکدام شکواییه هایی در زمینه های مختلف شخصی، اجتماعی و فلسفی سرودهاند. شکواییه های این دو شاعر دارای وجوه اشتراک و تمایزاتی هستند که این مقاله برآنست تا به شیوه ی تحلیل محتوا آنها را بررسی کند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در شعر این دو شاعر انواع شکواییه های فلسفی (شکایت از دستگاه آفرینش، دنیا، ناسازگاری بخت، فلک و گردش آسمان و...)، اجتماعی(شکایت از نابرابری های اجتماعی، نادانی و فساد اخلاقی عوام و...) و شخصی(شکایت از ضعف جسمانی، پریشان حالی،ناتوانی، خواری و بیکسی، تنهایی و بی همدمی، ناداری، بیقدری اهل فضل و هنر و بی توجهی ممدوح و ...)دیده میشود. هرچند اغلب آمیزهای از این انواع را در شکواییه ای واحد نیز میتوان یافت. در قصاید متنبی شکواییه های اجتماعی به خصوص شکایت از حاسدان شایعهپراکن و سپس شکواییه های فلسفی بسامد بیشتری دارند و متنبی به شکواییه های شخصی کمتر توجه کرده است اما نمود بارز شکواییه های خاقانی در شکایتهای شخصی او است؛ لذا در مجموع می توان گفت که شکواییه های اجتماعی نسبت به شکایتهای شخصی و فلسفی در قصاید خاقانی بسامد کمتری دارند. به نظر میرسد دلیل این امر را میتوان در طرز نگاه و تفکر دو شاعر جستجو کرد؛ متنبی شاعری است که به مسایل اجتماعی توجهی خاص دارد اما خاقانی شاعری است حساس و زودرنج با روحیه ی برتری طلبی که به مسایل و مشکلات شخصی خود بیشترمی اندیشد.

خاقانی، متنبی، شکواییه، ادبیات تطبیقی